październik 2007 czerwiec 2007 maj 2007 kwiecień 2007 marzec 2007 luty 2007 styczeń 2007 grudzień 2006 listopad 2006 październik 2006 czerwiec 2006 maj 2006 kwiecień 2006 marzec 2006 luty 2006 styczeń 2006 grudzień 2005 listopad 2005 październik 2005 czerwiec 2005 maj 2005 kwiecień 2005 marzec 2005 luty 2005 grudzień 2004 październik 2004 listopad 2004 wrzesień 2004 maj 2004 kwiecień 2004 marzec 2004 luty 2004 styczeń 2004 grudzień 2003 październik 2003 czerwiec 2003 maj 2003 kwiecień 2003 marzec 2003 luty 2003 grudzień 2002 listopad 2002 październik 2002 czerwiec 2002

Pracuj z umową

Szukając zatrudnienia solidnie się napracowałeś i w końcu otrzymasz wymarzoną posadę. To świetnie! Nie możesz jednak spocząć na laurach. W Twoim interesie jest zapoznać się z najważniejszymi przepisami dotyczącymi zawierania umowy o pracę.

Zacznijmy od tego, jakie są rodzaje umów i czym się one charakteryzują oraz na co zwrócić uwagę przystępując do podpisania umowy o pracę.

Pilnuj dokumentów
Pierwszym krokiem związanym z podjęciem pracy jest zawarcie umowy o pracę. Polega to na złożeniu zgodnych oświadczeń woli przez pracownika i pracodawcę. Pracownik zobowiązuje się do świadczenia określonej pracy w określonym miejscu i czasie, a pracodawca zobowiązuje się, iż zapłaci za to określone wynagrodzenie.

Umowa o pracę powinna zawierać:
* określenie rodzaju umowy,
* jasno określony rodzaj pracy, jaką masz wykonywać,
* miejsce, w którym będziesz ją wykonywał,
* termin rozpoczęcia zatrudnienia,
* wynagrodzenie za pracę, ze wskazaniem wszelkich jego składników.

Umowa o pracę powinna być zawarta na piśmie najpóźniej w dniu rozpoczęcia wykonywania przez pracownika obowiązków.
Kiedy pracodawca podsunie Ci umowę do podpisu, sprawdź, czy zawiera ona wszystkie konieczne elementy. A co się stanie, jeśli podjąłeś pracę, minął tydzień, a pracodawca z pisemną umową się nie spieszy? Teoretycznie - nie powinieneś się tym przejmować. Powszechnie przyjmuje się, że brak umowy na piśmie nie oznacza, że nie została ona zawarta. Skoro faktycznie pracujesz, to tak, jakbyś umowę podpisał. Z praktycznych doświadczeń wynika jednak, że lepiej jest przypomnieć szefowi o obowiązku potwierdzenia tego na piśmie. Zwróć przy tym uwagę na to, jaki został w niej zapisany termin rozpoczęcia pracy. Jeśli bowiem nie został określony, to przyjmuje się, że jest to dzień zawarcia umowy. Zdarzają się niestety pracodawcy, którzy w ten sposób „podkradają” pracownikom po kilka tygodni. Nie daj się oszukać!

Czasami jeszcze przed podpisaniem umowy możesz z pracodawcą negocjować pewne rozwiązania. Chodzi np. o zakres Twoich obowiązków, czas pracy, wysokość i składniki wynagrodzenia, rodzaj umowy, ewentualne dodatkowe przywileje (np. opłacana przez firmę opieka lekarska). Choć możliwość ta dotyczy raczej pracowników wysoko wyspecjalizowanych, poszukiwanych na rynku pracy na stanowiska kierownicze czy specjalistyczne, to czasem w niektórych sprawach możesz próbować takich uzgodnień także w przypadku niższych stanowisk.

Ważne cechy umowy o pracę:
* umowa o pracę nie może zawierać postanowień (dotyczących urlopów, odpraw, bhp itp.) mniej korzystnych niż określone w Kodeksie pracy;
* pracownik zatrudniony na podstawie umowy o pracę ma uprawnienia, których nie daje umowa zlecenia lub o dzieło:
* urlop, możliwość dokształcania się na koszt pracodawcy, świadczenia z tytułu wypadków przy pracy, wynagrodzenie za czas choroby,
* zaliczenie stażu pracy (bez względu na to, czy pracodawca odprowadza składki na ubezpieczenie emerytalno-rentowe),
* dodatkowe wynagrodzenie za pracę w godzinach nadliczbowych, czyli ponad czas określony w Kodeksie pracy (zasadniczo wynosi on 8 godzin na dobę i przeciętnie 40 godzin tygodniowo).

Jaką umowę zawrzeć?
Teoretycznie pracownik może decydować, jaką umowę podpisze. W praktyce - narzuca to pracodawca, a pracownik niewiele ma w tej sprawie do powiedzenia. Może jednak próbować negocjować korzystniejszy dla siebie wariant. Trzeba bowiem pamiętać, że rodzaj umowy o pracę decyduje o możliwości i długości ewentualnego okresu jej wypowiedzenia. Bardzo ważne jest to, że Kodeks pracy zabrania zastępować umowy o pracę tak zwaną umową cywilnoprawną (a więc np. umową zlecenia - informacje o tego rodzaju umowach znajdziesz niżej).

Masz do wyboru następujące rodzaje umów o pracę:
* umowa na okres próbny,
* umowa na czas określony,
* umowa na czas wykonania określonej pracy,
* umowa na czas nieokreślony,
* umowa w celu przygotowania zawodowego.

1. Na okres próbny
Najprawdopodobniej taką właśnie umowę podpiszesz na początek. Może ona poprzedzać każdą inną umowę o pracę. Pracodawcy korzystają z niej najczęściej. Przede wszystkim po to, by sprawdzić, czy pracownik nadaje się na stanowisko, na które został przyjęty. Pracownikowi z kolei ma ona służyć do zapoznania się z obowiązkami i warunkami pracy. Okres próbny nie może być dłuższy niż trzy miesiące i - co jest bardzo ważne - pracodawcy nie wolno go przedłużyć ani ponowić. Jeśli po upływie takiej umowy i pracownik, i pracodawca są nadal zainteresowani zatrudnieniem, to muszą podpisać którąś z trzech pozostałych umów o pracę.

2. Na czas określony
Jak wynika z nazwy, ma ona wskazany jakiś końcowy termin. Może to być nie tylko konkretna data, lecz także jakaś okoliczność. Przykładowo, Kodeks pracy przewiduje możliwość zawierania umowy o pracę na czas określony w celu zastępstwa (jeśli ktoś zostanie w taki sposób zatrudniony, np. za chorego pracownika, to nie zawsze da się dokładnie określić, kiedy chory wróci do swoich obowiązków, a zatrudniony "w zastępstwie" będzie musiał odejść).
Aby chronić interesy pracownika, w Kodeksie pracy postanowiono, iż trzecia kolejna umowa na czas określony, podpisana przez tego samego pracodawcę, automatycznie staje się umową na czas nieokreślony (o ile przerwy między nimi nie przekraczają miesiąca). To ograniczenie nie dotyczy jednak umów zawieranych w celu zastępstwa pracownika w czasie jego usprawiedliwionej nieobecności w pracy oraz umów w celu wykonywania pracy o charakterze dorywczym lub sezonowym albo zadań realizowanych cyklicznie.
Jako absolwent spodziewaj się, że pracodawcy będą chcieli podpisywać z Tobą właśnie umowy na czas określony. Są one dla pracodawców, z różnych powodów, korzystniejsze (pozwalają choćby łatwiej regulować zatrudnienie w sytuacji zastoju gospodarczego).

3. Na czas wykonania określonej pracy
Ten rodzaj umowy terminowej zawiera się w celu wykonania konkretnego zadania, gdy nie da się ściśle określić, jak długo będzie musiało trwać wykonanie pracy. Strony (czyli pracodawca i pracownik) muszą w niej zgodnie określić rodzaj pracy, która ma być świadczona. Takiej umowy nie można wypowiedzieć, bo kończy się w zasadzie w dniu, w którym pracownik ukończy umówioną pracę. Podobnie jednak jak umowa na czas określony, ta również może zostać wcześniej rozwiązana bez wypowiedzenia.

4. Na czas nieokreślony
W tym przypadku znów nazwa określa charakter umowy - jest ona bezterminowa, czyli nie ma określonego czasu, przez który obowiązuje. Taka umowa jest dla pracownika najkorzystniejsza, bo najtrwalsza, zaś pracodawcy najtrudniej ją rozwiązać. Może ją wypowiedzieć tylko w uzasadnionych przypadkach, a i wtedy obowiązuje go określony w przepisach okres wypowiedzenia (zależy od stażu pracy u danego pracodawcy, w konkretnej firmie). W dodatku, jeśli pracownik jest członkiem związku zawodowego lub poprosi związek o reprezentowanie go, to pracodawca może złożyć wypowiedzenie dopiero po konsultacji ze związkiem.

5. W celu przygotowania zawodowego
Umowę w celu przygotowania zawodowego można zawrzeć tylko z osobą młodocianą, czyli taką, która nie ukończyła jeszcze 18 lat - do tego czasu ma ona obowiązek dokształcania się. Stosuje się tu przepisy dotyczące umowy o pracę na czas nieokreślony. Taka umowa powinna m.in. precyzować rodzaj, czas i miejsce zawodowego przygotowania (nauka zawodu lub przyuczenie do określonej pracy), sposób dokształcania teoretycznego oraz wysokość wynagrodzenia. Firma musi zwalniać młodocianego pracownika z obowiązku wykonywania pracy w czasie, gdy bierze on udział w zajęciach szkoleniowych.
Wypowiedzenie takiej umowy jest dopuszczalne tylko wtedy, gdy młodociany nie wypełnia obowiązków związanych z pracą lub dokształcaniem, firma jest w upadłości, likwidacji albo reorganizacji, która uniemożliwia dalsze przygotowanie zawodowe, wreszcie - gdy zostanie stwierdzona nieprzydatność młodocianego do pracy, do której odbywa przygotowanie.
Te same zasady dotyczą również tzw. rzemieślniczego przygotowania zawodowego, czyli nauki odbywanej u rzemieślników. Młodociani pracownicy mogą też być zatrudniani na podstawie zwykłej umowy o pracę, ale tylko do tzw. lekkich prac, określonych w regulaminie pracy firmy i zatwierdzonych przez inspektora pracy. Wykaz lekkich prac określa pracodawca po uzyskaniu zgody lekarza medycyny pracy.

Umowy cywilnoprawne>
Polskie prawo odróżnia umowy o pracę od umów cywilnoprawnych (czyli takich, których zasady zawierania zostały określone nie w Kodeksie pracy, a w Kodeksie cywilnym). Na czym polega różnica? W Kodeksie pracy wyraźnie określono, że praca w ramach umowy o pracę musi być m.in. wykonywana pod kierownictwem przełożonego, w określonym przez niego miejscu i czasie oraz w określony przez niego sposób. Pracownik ma obowiązek starannego wykonywania pracy (a nie osiągnięcia jakiegoś rezultatu) i nie może powierzyć jej wykonania innej osobie.
Może jest to trochę skomplikowane i nie do końca dla Ciebie przejrzyste, ale warto, byś miał świadomość, czym różni się praca na umowę o pracę od innych form jej wykonywania. Wielu pracodawców szuka bowiem dodatkowych oszczędności na kosztach pracy. Nagminną praktyką do niedawna było zmuszanie pracowników do tzw. samozatrudnienia, czyli rejestrowania działalności gospodarczej i świadczenia pracy formalnie jako firma, a faktycznie jako najemny pracownik. Pracodawcy się to opłacało, bo nie musiał odprowadzać za tak zatrudnianego „pracownika” składek na ubezpieczenie społeczne, dawać mu urlopu i płacić za czas jego choroby. To wszystko spadało na tegoż „pracownika”, czyli „firmę”.
Kodeks pracy zakazuje obecnie zastępowania umowy o pracę umową cywilnoprawną (a więc np. zleceniem) wtedy, gdy zachowane zostają warunki wykonywania pracy charakterystyczne dla stosunku pracy.
Z jakimi umowami cywilnoprawnymi możesz się spotkać?

1. Umowa zlecenia
Jest to umowa najczęściej stosowana. Przyjmując zlecenie zobowiązujesz się do wykonania na rzecz zamawiającego (zleceniodawcy) określonej pracy, w określonym terminie, za określone wynagrodzenie (choć możecie się też umówić na nieodpłatne wykonanie pracy). Przepisy nie określają czasu, w jakim musi być wypowiedziana taka umowa. Każda strona może to zrobić w dowolnym czasie.
Gdybyś podpisał taką umowę, to firma będzie Ci potrącała z wynagrodzenia (pomniejszonego o wysokość składek ubezpieczeniowych) 19-proc. zaliczkę na podatek dochodowy. Jeśli taka umowa jest dla Ciebie jedynym tytułem do ubezpieczenia społecznego, to opłacanie składek na ZUS jest obowiązkowe. Składkę emerytalną i rentową finansują po połowie zleceniodawca i zleceniobiorca. Ubezpieczenie wypadkowe jest obowiązkowe - jeśli umowa jest wykonywana w siedzibie lub miejscu prowadzenia działalności przez zleceniodawcę (składkę na ubezpieczenie wypadkowe opłaca zleceniodawca, ubezpieczenie chorobowe jest dobrowolne). Od wynagrodzenia z tytułu umowy zlecenia należy również potrącić składkę zdrowotną.
Jeśli umowa zlecenia jest dla Ciebie umową dodatkową (bo pracujesz już gdzie indziej i inny pracodawca opłaca za Ciebie składki), to ubezpieczenia społeczne są dobrowolne, obowiązkowe jest tylko ubezpieczenie zdrowotne (chyba, że zarabiasz na etacie mniej niż wynosi limit najniższej płacy - wtedy składki ubezpieczeniowe od zlecenia są obowiązkowe).

Ważne cechy umowy zlecenia:
* brak podporządkowania pracodawcy,
* pracę może świadczyć nie tylko osoba fizyczna, ale i podmiot gospodarczy (firma),
* nie obejmuje jej ustawowe minimum wynagrodzenia i jest ono wypłacane z dołu (czyli po wykonaniu pracy),
* nie ma ograniczeń w liczbie kolejnych takich umów,
* zleceniodawca nie udziela urlopu, nie wypłaca odprawy, nie płaci za czas choroby.

2. Umowa o dzieło
To tzw. umowa rezultatu, czyli zobowiązanie do wykonania określonego w niej dzieła (np. napisanie książki, czy wybudowanie domu). Może w niej być określony termin wykonania pracy. Taka umowa ulega rozwiązaniu po spełnieniu świadczeń obu stron, czyli po wykonaniu pracy i zapłaceniu za nią.
Pracodawcy lubią zawierać umowę o dzieło, bo nie trzeba od niej odprowadzać składek na ubezpieczenia społeczne ani zdrowotne (chyba że jest zawarta przez firmę z własnym pracownikiem). W dodatku wtedy, gdy dotyczy działalności twórczej i autorskiej (jak np. napisanie broszury czy zorganizowanie koncertu), to opodatkowana jest tylko połowa wynagrodzenia (koszt uzyskania przychodu wynosi aż 50 proc.).

3. Umowa agencyjna
W jej ramach zobowiązujesz się, za określonym wynagrodzeniem (w postaci prowizji, czyli określonego procentu od wartości transakcji), do stałego pośredniczenia w zawieraniu umów na rzecz lub w imieniu zlecającego. Dotyczy to, np. akwizytorów czy agentów ubezpieczeniowych. Ale często umowa taka jest zawierana choćby z osobami prowadzącymi sklepy, bary, stacje benzynowe (wtedy taki agent może również być dla innych pracodawcą). Umowa agencyjna może być zawarta na czas określony lub nieokreślony. Jeśli chodzi o składki na ubezpieczenia, to stosuje się w przypadku takiej umowy zasady takie, jak przy umowie zlecenia.

4. Umowa o pracę nakładczą
Jest to inaczej umowa o pracę chałupniczą. To coś pośredniego między umową o pracę a umową o dzieło (tu też ważny jest rezultat). Istotne w niej jest to, że wykonawca nie musi świadczyć pracy osobiście, sam organizuje sobie czas pracy i warsztat. Umowa taka może być zawierana nawet na kilka lat (to zbliża ją do umów o pracę). Musi określać minimalną miesięczną płacę w wysokości nie mniejszej niż kwota najniższego wynagrodzenia. Zasady zawierania takich umów reguluje rozporządzenie Rady Ministrów z 1975 r.
Rozwiązanie takiej umowy może nastąpić w każdej chwili, za porozumieniem stron (umowa zawarta na czas nieokreślony może być rozwiązana z miesięcznym wypowiedzeniem). Składki na ubezpieczenie emerytalne i rentowe są dla nakładców obowiązkowe, składki chorobowe są dobrowolne, a ubezpieczeniu wypadkowemu nie podlegają.

Coś dla "czasowników"
Kiedy nie możesz znaleźć stałej pracy, dobrym rozwiązaniem jest podjęcie pracy tymczasowej (najczęściej w zastępstwie za pracowników chorych lub przebywających na urlopach, a także przy pracach sezonowych). Można ją zdobyć za pośrednictwem agencji pracy tymczasowej (media nazwały żartobliwie osoby ją wykonujące "czasownikami"). A zasady jej wykonywania określa ustawa o zatrudnianiu pracowników tymczasowych.
Wyjątkowość sytuacji polega na tym, że umowę zawierasz właśnie z taką agencją, a ona „wypożycza” Cię pracodawcy, na którego rzecz i pod którego kierownictwem pracujesz. Agencja zatrudnia Cię na czas określony lub czas wykonania określonej pracy. To ona zawiera i rozwiązuje z Tobą umowę, wypłaca Ci wynagrodzenie, odprowadza składki i podatki, udziela urlopu i wydaje świadectwo pracy. Z kolei korzystająca z Twojej pracy firma musi m.in. zapewnić Ci bezpieczne i higieniczne warunki pracy oraz wypełnić inne zobowiązania jakie wynikają z umowy, którą zawarła z agencją pracy tymczasowej. Przepisy gwarantują Ci, że w firmie, w której świadczysz pracę, nie możesz być gorzej traktowany niż pracownicy tej firmy. Ponadto powinieneś być informowany o wolnych stanowiskach pracy w tej firmie, na których zamierza się zatrudniać pracowników. Uprawnienia pracownicze „czasownika” są podobne do przysługujących pracownikowi etatowemu (różnica jest taka, że np. nabywają oni prawo do 2 dni urlopu za każdy miesiąc pracy oraz że nie dotyczy ich tzw. ustawa o zwolnieniach grupowych). Nie wszystkie firmy mogą korzystać z usług "czasowników" i nie na każdym stanowisku można ich zatrudniać. Ograniczenia dotyczą m.in. stanowisk, na których wykonywane prace są szczególnie niebezpieczne i na stanowiskach osób strajkujących. Nie mogą też korzystać z pracy "czasowników" firmy, które w ostatnich 6 miesiącach grupowo zwalniały pracowników.

Tekst udostępniony przez serwis www.1praca.gov.pl
Jest to strona rządowego programu aktywizacji bezrobotnej młodzieży "Pierwsza Praca". Znajdziecie tu informacje o stażach, przygotowaniu zawodowym, dotacjach przy zakładaniu własnej działalności, stypendiach, praktykach, europejskich rynkach pracy i edukacji, wolontariacie oraz adresy ważnych dla Was instytucji.