październik 2007 czerwiec 2007 maj 2007 kwiecień 2007 marzec 2007 luty 2007 styczeń 2007 grudzień 2006 listopad 2006 październik 2006 czerwiec 2006 maj 2006 kwiecień 2006 marzec 2006 luty 2006 styczeń 2006 grudzień 2005 listopad 2005 październik 2005 czerwiec 2005 maj 2005 kwiecień 2005 marzec 2005 luty 2005 grudzień 2004 październik 2004 listopad 2004 wrzesień 2004 maj 2004 kwiecień 2004 marzec 2004 luty 2004 styczeń 2004 grudzień 2003 październik 2003 czerwiec 2003 maj 2003 kwiecień 2003 marzec 2003 luty 2003 grudzień 2002 listopad 2002 październik 2002 czerwiec 2002

Prawa i obowiązki w pracy

Zyskując status pracownika, nabywasz pewne prawa, ale i obowiązki. Tak samo Twój pracodawca, zatrudniając Cię przyjmuje na siebie pewne zobowiązania. Wynikają one przede wszystkim z Kodeksu pracy, ale też z Kodeksu cywilnego. Zanim więc podpiszesz umowę o pracę, poznaj, jakie są tego konsekwencje.

 

Na początek pracodawca musi zaznajomić Cię z zakresem Twoich obowiązków i uprawnień oraz ze sposobem wykonywania pracy. Jego obowiązkiem jest też skierowanie Cię (na koszt firmy) na wstępne badania lekarskie. Specjalista od medycyny pracy powinien potwierdzić, że nie ma przeciwwskazań, byś wykonywał pracę na określonym stanowisku. Bez takiego zaświadczenia nie możesz być dopuszczony do pracy.

 

Pracodawca ma również obowiązek organizować pracę tak, by w pełni wykorzystywać jej czas i jakość. Odpowiada też za bezpieczeństwo i higienę pracy w firmie.

Jeśli warunki pracy nie odpowiadają przepisom bhp i stwarzają bezpośrednie zagrożenie dla Twego zdrowia lub życia, to masz prawo powstrzymać się od pracy (albo nawet oddalić się z miejsca zagrożenia), zawiadamiając o tym przełożonego.

Za taki czas należy się normalne wynagrodzenie. Masz też prawo powstrzymać się od pracy wymagającej szczególnej sprawności psychofizycznej, gdy Twój stan psychofizyczny nie zapewnia bezpiecznego wykonania pracy i zagraża innym.

Zgodnie z Kodeksem pracy, pracodawca musi Ci wypłacać wynagrodzenie terminowo i prawidłowo, do Twoich rąk. Inaczej (np. na konto lub innej osobie) może to robić tylko za Twoją pisemną zgodą albo na podstawie postanowień układu zbiorowego pracy.

 

Obowiązki pracownika

Z kolei do Twoich podstawowych obowiązków jako pracownika należy przede wszystkim sumienne i staranne wykonywanie przydzielonych Ci zadań. Musisz przestrzegać ustalonego czasu pracy, regulaminu pracy oraz przepisów i zasad bhp. Masz też obowiązek chronić mienie (np. dbać o powierzony Ci sprzęt, za który możesz być odpowiedzialny materialnie) i tajemnice firmy, a nawet przestrzegać w zakładzie pracy zasad współżycia społecznego (chodzi m.in. o to, byś współpracował z innymi i swoją postawą nie wprowadzał w firmie niezdrowej atmosfery).

Jeszcze przed rozpoczęciem przez Ciebie pracy pracodawca powinien uzyskać od Ciebie pisemne potwierdzenie, że zapoznałeś się z treścią regulaminu pracy, przepisami dotyczącymi bhp i (ewentualnie) tajemnicy służbowej. Będąc podporządkowany pracodawcy masz też obowiązek wykonywania jego poleceń (zwykle w dokumencie precyzującym zakres obowiązków jest zapis o „wykonywaniu poleceń przełożonego”). Pamiętaj jednak, że chodzi wyłącznie o polecenia dotyczące pracy, zgodne z umową (rodzajem pracy) i przepisami prawa.

Poniżej omówimy bardziej szczegółowo te sprawy, z którymi najczęściej będziesz miał w pracy do czynienia.

 

Czas pracy

Jednym z podstawowych obowiązków pracownika i pracodawcy jest przestrzeganie czasu pracy. Nie może on przekraczać 8 godzin na dobę i przeciętnie 40 godzin w przeciętnie pięciodniowym tygodniu pracy, w przyjętym okresie rozliczeniowym nie przekraczającym 4 miesięcy.

Praca wykonywana ponad normy czasu pracy, a także ponad przedłużony dobowy wymiar czasu pracy wynikający

z obowiązującego pracownika systemu

i rozkładu czasu pracy, jest pracą w godzinach nadliczbowych.

Praca taka jest dopuszczalna tylko w razie:   konieczności prowadzenia akcji ratowniczej dla ochrony życia lub zdrowia ludzkiego albo dla ochrony mienia lub środowiska bądź usunięcia awarii lub szczególnych potrzeb pracodawcy.

Za pracę w godzinach nadliczbowych przysługuje Ci czas wolny albo dodatek pieniężny do wynagrodzenia w wysokości 50 proc. (za dodatkową pracę w dni powszednie oraz w niedziele i święta będące dla Ciebie dniami pracy) lub 100 proc. wynagrodzenia (za dodatkową pracę w nocy oraz w wolne niedziele i święta, a także w dni wolne należące się zamiast przepracowanych niedziel).

Jeśli pracodawca sam udzieli Ci czasu wolnego (zamiast np. zapłacić dodatek), to za każdą przepracowaną nadgodzinę należy się półtorej godziny wolnego. Ale jeżeli o wolne w zamian za pracę w godzinach nadliczbowych wystąpisz sam, to wówczas za jedną godzinę pracy przysługuje Ci jedna godzina czasu wolnego.

W każdym tygodniu (poza niedzielą) pracownikowi przysługuje jeden dzień wolny od pracy (nie musi to być sobota). Jeśli pracodawca Ci go nie udzieli,

w następnym tygodniu powinieneś otrzymać dwa dni wolne od pracy.

 

Gdy zachorujesz

Jeśli jesteś chory i masz zwolnienie lekarskie, to pracodawca nie może w tym czasie wypowiedzieć Ci umowy o pracę. Ale lepiej tego nie nadużywaj. Jeśli bowiem szef podejrzewa, że zwolnienie jest fałszywe albo wbrew zaleceniu lekarza nie leżysz w łóżku, może przeprowadzić kontrolę. Konsekwencje mogą być bardzo nieprzyjemne - włącznie ze zwolnieniem dyscyplinarnym.

Pomimo choroby, Twoja umowa o pracę zostanie rozwiązana, jeżeli upłynie termin, do którego była ona zawarta. Pracodawca może też rozwiązać umowę bez wypowiedzenia, gdy jesteś niezdolny do pracy ponad trzy miesiące, a pracujesz u niego nie dłużej niż pół roku. Pracodawca płaci Ci za czas choroby, ale tylko za 33 dni w roku kalendarzowym - za ewentualne pozostałe dni choroby płaci ZUS.

 

Ile urlopu?

Kodeks pracy gwarantuje Ci prawo do corocznego, nieprzerwanego, płatnego urlopu wypoczynkowego. Co więcej - nie możesz się tego prawa zrzec. Pierwszy urlop możesz wziąć już po miesiącu pracy. Z upływem każdego miesiąca pracy uzyskujesz prawo do urlopu w wymiarze 1/12 wymiaru, jaki przysługuje Ci po roku. W kolejnym roku masz prawo do pełnego urlopu wypoczynkowego.

Liczba dni przysługującego urlopu zależy od Twego stażu pracy, do którego liczą się nie tylko lata przepracowane, ale też te, w czasie których zdobywałeś wykształcenie. Absolwent zasadniczej szkoły zawodowej zyskuje dzięki temu 3 lata pracy, technikum - 5 lat, ogólniaka -

4 lata, szkoły policealnej - 6 lat, a wyższej uczelni - aż 8 lat. Liczy się tylko ostatni etap edukacji, a więc okresów nauki się nie sumuje. 

 

Pamiętaj:

• Masz prawo do pierwszego urlopu już po miesiącu pracy (w wymiarze 1/12 wymiaru, jaki przysługuje po roku pracy, tj. 1/12 z 20 lub 26). 

• Na żądanie pracodawcy musisz wykorzystać urlop podczas wypowiedzenia umowy o pracę - niezależnie od tego, kto tę umowę wypowiedział.

• Istnieje coś takiego, jak urlop na żądanie: pracodawca musi Ci udzielić do 4 dni urlopu wypoczynkowego w roku, we wskazanym przez Ciebie terminie, przy czym wniosek o to możesz złożyć nawet w dniu rozpoczęcia takiego urlopu (możesz to wykorzystać np. gdy źle się poczujesz, ale nie na tyle, by iść na zwolnienie lekarskie).

• Pracownikowi młodocianemu, któremu urlop się jeszcze nie należy, można na jego wniosek udzielić urlopu w okresie ferii.

• Ekwiwalent za nie wykorzystany urlop nie musi być wypłacony, gdy z tym samym pracodawcą zawierasz kolejną umowę o pracę i postanawiacie o przełożeniu tego urlopu na później.

• Na wniosek pracownicy, która wykorzystała urlop macierzyński, pracodawca musi bezpośrednio po nim dać jej urlop wypoczynkowy.

 

Zawieszenie przywilejów

Kodeks pracy przewiduje też możliwość czasowego zawieszania (w całości lub w części) niektórych przywilejów pracowniczych w sytuacji, gdy firma ma kłopoty finansowe. Pracodawca i organizacja związkowa mogą zawrzeć porozumienie w tej sprawie. Pracodawca może np. dogadać się ze związkami zawodowymi co do zawieszenia zapisanych w regulaminie wynagradzania podwyżek lub premii. Zawarcie takiego porozumienia jest jednak możliwe tylko wtedy, gdy jest to uzasadnione sytuacją finansową pracodawcy i nie na dłużej niż trzy lata. Pracodawca zatrudniający do 20 pracowników może również zawrzeć porozumienie w sprawie czasowego stosowania mniej korzystnych warunków zatrudnienia niż wynikające z umów o pracę. Takie mniej korzystne warunki zatrudnienia niż wynikające z indywidualnych umów o pracę mogą też stosować pracodawcy, u których nie ma układów zbiorowych. Warunkiem jest - znowu - trudna sytuacja finansowa. Dotyczyć to może wszystkich pracowników, bez względu na zakres ochrony ich stosunku pracy.

 

Jak dochodzić swego?

Bywa, że pracodawca nie dopełnia swoich obowiązków - nie dba o bezpieczeństwo pracowników, nie płaci pensji, zwalnia niesłusznie albo z naruszeniem prawa. Co wtedy? Usiąść i płakać? Niekoniecznie. Jako pracownik możesz poprosić o pomoc w ochronie Twoich praw związki zawodowe (o ile działają w firmie). Możesz też zawiadomić o nieprawidłowościach inspektora Państwowej Inspekcji Pracy (to organ powołany właśnie do nadzorowania i kontroli przestrzegania prawa pracy oraz do udzielania informacji i porad w tych sprawach) albo Państwowej Inspekcji Sanitarnej (gdy sprawa dotyczy zakresu jej nadzoru).

Innym sposobem dochodzenia sprawiedliwości jest skierowanie sprawy do najbliższego sądu pracy (albo wydziału pracy w sądzie rejonowym lub okręgowym). Takie sądy są zwykle surowe dla pracodawców i skrupulatnie egzekwują obowiązujące przepisy. 

W przypadku kierowania spraw do sądu, niedogodnością może być to, że - jak wszystkie polskie sądy - bywają przeciążone nadmiarem prowadzonych spraw, a i pracodawcy potrafią robić wszystko, by rozprawę przynajmniej jak najbardziej odroczyć, więc niekiedy na ostateczne rozstrzygnięcie trzeba trochę czekać. Pocieszenie stanowi natomiast to, iż sądy pracy na ogół najpierw proponują stronom zawarcie ugody, zaś pracodawcy często się na takie rozwiązanie godzą.

Pracownik dochodząc swego przed sądem pracy jest zwolniony z opłat sądowych. Może być też zwolniony z kosztów sądowych (ponoszonych przez stronę, która przegra sprawę), jeśli złoży wniosek w tej sprawie i odpowiednio go uzasadni. Korzystne dla pracownika jest też to, że sąd pracy ma możliwość podejmowania z urzędu pewnych czynności na rzecz pracownika. Może np. nie dopuścić do krzywdzącej go ugody. Sąd może też w wyroku orzec, że pracownikowi należy się więcej, niż ten żądał, gdy uzna, że w toku postępowania, ujawniły się nowe, nie zgłoszone przez pracownika fakty.

 

 

Tekst udostępniony  przez serwis  www.1praca.gov.pl. Jest to strona rządowego programu aktywizacji bezrobotnej młodzieży „Pierwsza Praca”. Znajdziecie tu informacje o stażach, przygotowaniu zawodowym, dotacjach przy zakładaniu własnej działalności, stypendiach, praktykach, europejskich rynkach pracy i edukacji, wolontariacie oraz adresy ważnych dla Was instytucji.