Autorzy listów wywodzili się ze środowisk ziemiańskich i należeli do tego samego pokolenia, urodzonych przed wybuchem I wojny światowej. Gdy rozpoczęli korespondencję, Jerzy Giedroyc mieszkał w Maisons–Laffitte, a Aleksander Janta–Połczyński w Stanach Zjednoczonych. Edycja obejmuje wszystkie 402 odnalezione listy. Jedna czwarta z nich – z lat 1948–1949 – dotyczy publikacji w „Kulturze” reportażu Janty Wracam z Polski i kontrowersji, jakie wywołał na emigracji.
W liście do Janty z 2 III 1949 r. pisał Giedroyc: Wydaje mi się, że już czas najwyższy zacząć robić jakąś linię podziału sensowną na tej emigracji i zacząć się jej trzymać, a nie ulegać terrorowi dawnych autorytetów. Książka Pana była doskonałym probierzem dla wykrycia niezależności myśli czy myślenia w ogóle, a dętą frazeologią. Giedroyc kreślił zasady linii „Kultury”, tym wartościom pozostał wierny przez cały okres wydawania pisma. „Sprawa” Janty stała się okazją do wykrystalizowania się polityki zespołu „Kultury” wobec Kraju i emigracji. Sporo miejsca w korespondencji zajmuje wątek pozostania na emigracji Czesława Miłosza w 1951 r. oraz sprawa Skarbów Wawelskich wywiezionych do Kanady podczas II wojny światowej. Aleksander Janta zabiegał o utworzenie specjalnego funduszu, który miał wesprzeć fachową inwentaryzację zbiorów. Publikacja zawiera też pełen dramatycznych napięć wątek bardziej prywatny – korespondencja ta jest też dialogiem pisarza z Redaktorem. Aleksander Janta – energiczny działacz kulturalny, dziennikarz, publicysta – był jednocześnie wrażliwym poetą, autorem sztuk scenicznych, opowiadań. Co jakiś czas posyłał do „Kultury” swe świeżo napisane utwory z nadzieją, że zostaną opublikowane. I tu napotykał trudności. Jerzy Giedroyc odkładał druk, wyznaczał odległe terminy, których potem nie dotrzymywał, tłumacząc się oficjalnie „zalewem materiałów”.
Przez wiele lat Aleksander Janta był przedstawicielem „Kultury” w Stanach Zjednoczonych, zabiegał o dotacje na poszczególne numery pisma, zdobywał prenumeratorów, rozprowadzał wydawnictwa Instytutu Literackiego, prowadził akcje informacyjno–propagandowe na rzecz „Kultury”.
Podstawę publikacji stanowią listy Aleksandra Janty–Połczyńskiego, przechowywane w Instytucie Literackim w Maisons–Laffitte, oraz listy Jerzego Giedroycia przekazane przez Walentynę Jantową wraz z całym archiwum męża Bibliotece Narodowej (Zakład Rękopisów).
Książka jest bogato ilustrowana zdjęciami archiwalnymi ze zbiorów Biblioteki Narodowej oraz Instytutu Literackiego w Paryżu. Wstęp i liczne przypisy wprowadzają czytelnika w zawiłości epoki, w której korespondencja była prowadzona.
JERZY GIEDROYC – publicysta, polityk, epistolograf, twórca i redaktor paryskiej „Kultury”. Urodził się 27 VII 1906 r. w Mińsku (Litewskim).
Ukończył studia prawnicze (1924–1929) i historyczne (1930–1931) na Uniwersytecie Warszawskim. Działał w korporacjach studenckich. Pracował m.in. jako referent prasowy i parlamentarny w Ministerstwie Rolnictwa, naczelnik wydziału prezydialnego w Ministerstwie Przemysłu i Handlu. Redaktor „Dnia Akademickiego” i dwutygodnika „Bunt Młodych” przekształconego w tygodnik „Polityka” (1936–1939).
Po wybuchu II wojny światowej przedostał się do Rumunii. Był m.in. sekretarzem osobistym ambasadora RP Rogera Raczyńskiego. W marcu 1941 r. zgłosił się do służby wojskowej w Palestynie. Był uczestnikiem kampanii libijskiej i walk w Tobruku, kierownikiem Wydziału Czasopism i Wydawnictw Wojskowych Biura Propagandy II Korpusu Polskiego (1943–1944), dyrektorem Departamentu Europejskiego Ministerstwa Informacji Rządu RP w Londynie (1945).
Założyciel Instytutu Literackiego w Rzymie (1946) i wydawca oraz redaktor miesięcznika „Kultura” (1947–2000). Inicjator serii wydawniczej „Biblioteka «Kultury»” (1953) obejmującej dzieła literackie oraz książki o charakterze politycznym i pamiętnikarskim oraz kwartalnika „Zeszyty Historyczne” (1962) poświęconego najnowszej historii Polski i krajów środkowoeuropejskich. W Maisons–Laffitte pod Paryżem rozwinął rozległą działalność wydawniczą, współpracując z wybitnymi polskimi publicystami i pisarzami emigracyjnymi m.in. Józefem Czapskim, Jerzym Stempowskim, Konstantym A. Jeleńskim, Juliuszem Mieroszewskim, Czesławem Miłoszem, Witoldem Gombrowiczem, Gustawem Herlingiem–Grudzińskim.
Konsekwentnie dążył do ułożenia przez Polskę dobrosąsiedzkich stosunków z Ukrainą Litwą i Białorusią – w perspektywie odzyskania przez te kraje niepodległości.
Krytycznie oceniając stosunki panujące w Polsce po 1989 r. odmówił przyjęcia najwyższego polskiego odznaczenia – Orderu Orła Białego. Odznaczony m.in. francuskim Krzyżem Oficerskim Legii Honorowej (1996), litewskim Orderem Giedymina (1998), honorowy obywatel Litwy (1997).
Autor Autobiografii na cztery ręce (oprac. Krzysztof Pomian, 1994). Ze zbiorów Instytutu Literackiego opublikowano – w serii wydawniczej „Archiwum «Kultury»” – korespondencję z K. A. Jeleńskim (1995), A. Bobkowskim (1997), J. Mieroszewskim (1999), M. Wańkowiczem (2000), emigrantami ukraińskimi (2005), W. Gombrowiczem (1993, 2006), C. Miłoszem (2008).
Zmarł 14 IX 2000 r. w Maisons–Laffitte.
ALEKSANDER JANTA–POŁCZYŃSKI – prozaik, publicysta, poeta. Urodził się 11 XII 1908 r. w Poznaniu.
Ukończył studia polonistyczne i ekonomiczne. Należał do poznańskich grup literackich Loża i Klub Szyderców. W latach 1929–1931 studiował w Paryżu.
Popularny reportażysta, podróżujący po świecie m.in. do ZSRR, Japonii, Abisynii, Indii, Afganistanu, Birmy, Chin, Mongolii, krajów Dalekiego Wschodu, USA, w wyniku czego powstały m.in. książki: Patrz na Moskwę (1933), Made in Japan (1935), Odkrycie Ameryki (1936), Na kresach Azji (1939). Jego pasją był Daleki Wschód, zwłaszcza Japonia, gdzie w latach 1933–34 był wysłannikiem rządowej „Gazety Polskiej”. Był pierwszym tłumaczem haiku na język polski. Korespondent wojenny w Abisynii (Etiopia) w 1935 r., wieloletni współpracownik warszawskich „Wiadomości Literackich”.
Wybuch II wojny światowej zastał go w Paryżu, po kapitulacji Francji dostał się do niewoli, skąd zbiegł pod koniec 1942 r. Uczestnik francuskiego ruchu oporu, żołnierz Polskich Sił Zbrojnych, odznaczony Krzyżem Walecznych i francuskim Croix de Guerre.
Współpracownik londyńskich „Wiadomości” i nowojorskiego „Tygodnika Polskiego”. Po krótkiej wizycie w Polsce w 1948 r., pozostał na emigracji w USA. Podróż do Polski i opublikowany w Paryżu reportaż spotkały się z niechętnym przyjęciem części polskich środowisk emigracyjnych, co przełożyło się na kilkuletni bojkot towarzyski jego osoby. Był m.in. prezesem Stowarzyszenia Polskich Klubów Kulturalnych, działał w Fundacji Kościuszkowskiej, od 1960 r. prowadził, wspólnie z Aleksandrem Hertzem, znany antykwariat druków słowiańskich. Organizował komitet powrotu Skarbów Wawelskich do Polski. Był znawcą i kolekcjonerem poloników w tym Conradianów i Chopinianów. Wiele z nich trafiło do Polski.
Zmarł 19 VIII 1974 r. w South–Hampton w USA, rok później jego prochy zostały sprowadzone do Polski.
poleca:
