Ocaleni z Mauthausen

Reguły obozowego życia doprowadzano do takich skrajności, że nawet wśród więźniów innych kacetów nazwa ta budziła przerażenie. Mauthausen wraz z podobozem Gusen został zakwalifikowany jako obóz III kategorii (Stuffe III), a więc o najcięższych warunkach. Szacuje się, że przez obozy systemu Mauthausen-Gusen przeszło około 200 tysięcy osób kilkudziesięciu narodowości, w tym 50 tysięcy Polaków, spośród których przeżyła mniej niż połowa.

Książka pod redakcją Katarzyny Madoń-Mitzner jest montażem ułożonych tematycznie fragmentów relacji ponad 100 byłych więźniów. Teksty uzupełnione są zdjęciami z obozu oraz fotografiami rodzinnymi świadków.  Świadkowie pochodzą z różnych środowisk, miejscowości, różnią się stopniem wykształcenia, zawodem, światopoglądem, co pozwala spojrzeć na obozowe doświadczenia z możliwie szerokiej perspektywy. Mimo że Ocaleni z Mauthausen to opowieść o przejściu przez obozy koncentracyjne, to relacje obejmują również życie przed i po. Biograficzny charakter zapisów obejmujący czasy od dzieciństwa pozwala wyraźniej ujrzeć w bohaterach pojedynczych ludzi, naznaczonych traumatycznym doświadczeniem, często w dużej mierze przez to doświadczenie ukształtowanych.

Książka nie jest kroniką obozów systemu Mauthausen-Gusen, ale pokazuje jak obozowej rzeczywistości doświadczały konkretne osoby. To między innymi dzięki temu udało się pokazać obraz obozów daleki od schematyczności. Prof. Jerzy Kochanowski: „Mimo że nazistowskie obozy koncentracyjne mają już olbrzymią i różnorodną literaturę, to ich obraz utrwalony w pamięci zbiorowej społeczeństwa jest nadal niezwykle schematyczny i jednowymiarowy. Jest to w niemałej mierze skutkiem celowej „polityki historycznej” okresu sprzed 1989 roku, w której dopuszczano wyłącznie czerń i biel, wykluczając natomiast wszelkie odcienie szarości (których w lagrowym świecie nie brakowało). 

Książka ma wszelkie szanse przyczynić się do przełamania tego stereotypowego myślenia. Z jednej strony pokazuje (czy wręcz uwydatnia) to, co wiemy już od dawna – jak straszną rzeczą były nazistowskie obozy, jak niewyobrażalną gehenną było życie w nich, jak wielu ludzi i w jaki sposób poniosło w nich śmierć.  Z drugiej – jak wiele było wspomnianych wyżej odcieni szarości i różnorodnych postaw – zarówno skrajnej brutalności, jak zachowań niezwykle humanitarnych, przykładów podłości i odwagi, dążenia nie tylko do przeżycia, ale również „życia” - w bardzo szerokim tego słowa znaczeniu. (…). W książce głos oddano wyłącznie świadkom – oprócz wstępu nie ma tutaj zewnętrznej narracji, zastępuje ją niezwykle umiejętny układ fragmentów relacji. (...) Otrzymaliśmy wyjątkowo plastyczny, działający na wyobraźnię obraz, pokazujący niezwykłe zróżnicowanie obozowego świata. Mimo że z pewnością  nie jest to lektura łatwa, to jednocześnie naprawdę pasjonująca, od której jest się wręcz trudno oderwać.”. 

W wielu relacjach jednym z najbardziej bolesnych wspomnień wydaje się nie głód, nie strach przed śmiercią czy biciem, nie ból, ale poczucie całkowitego uprzedmiotowienia. Stanisław Lada, jeden ze świadków: „Byliśmy tylko numerem, z którym mogli zrobić co chcieli i nikt za to nie odpowiadał. Bo to nie był człowiek, tylko numer. Ja miałam numer 23923; nie zapomnę tego do końca życia”. Ten powtarzający się w relacjach sprzeciw wobec prób odebrania podmiotowości wydaje się, paradoksalnie,  jednym z największych triumfów człowieczeństwa.

Ocaleni z Mauthausen. Relacje polskich więźniów obozów nazistowskich systemu Mauthausen-Gusen

Wydawcy: Dom Spotkań z Historią, Ośrodek KARTA

Opracowanie całości: Katarzyna Madoń-Mitzner

Wprowadzenie historyczne: Piotr Filipkowski

Konsultacja historyczna: prof. dr hab. Jerzy Kochanowski

Oprawa twarda, 384 strony, cena w Księgarni XX wieku DSH 39 zł.

***

„Historia mówiona” to program dokumentacyjny Ośrodka KARTA, istniejący od 2002 roku. Jego celem jest nagrywanie, archiwizowanie, opracowanie i upowszechnianie biograficznych relacji świadków historii minionego wieku. Priorytetem jest zapisywanie doświadczeń i pamięci najstarszego pokolenia, dla którego przełomowym doświadczeniem była II wojna światowa. Nagrywane są także relacje Polaków, którzy zostali na Kresach – dziś mieszkają na Litwie, Łotwie, Białorusi czy Ukrainie. Prowadzone są projekty dotyczące historii lokalnej. Wspólnie z Domem Spotkań z Historią uruchomione zostało Archiwum Historii Mówionej, w których zebranych jest około 3000 tys. relacji. Wizytówką programu jest portal internetowy www.audiohistoria.pl

***

Księgarnia XX wieku

W księgarni Domu Spotkań z Historią można kupić książki, czasopisma, albumy po polsku i angielsku – blisko 1000 tytułów dotyczących historii Polski i Europy Wschodniej, pocztówki z dawną Warszawą, mapy oraz wybrane publikacje  w promocyjnych cenach. Możliwość sprowadzenia poszukiwanego tytułu na indywidualne zamówienie oraz uzyskania rabatu. Zapraszamy na spotkania z autorami, historykami
i świadkami wydarzeń.

***

Dom Spotkań z Historią (DSH) — instytucja kultury m. st. Warszawy — zajmuje się popularyzowaniem historii Polski i Europy Środkowo-Wschodniej w XX wieku, ze szczególnym akcentem na skutki totalitaryzmów. Organizuje wystawy, projekcje filmowe, spotkania ze świadkami, seminaria, warsztaty edukacyjne oraz prowadzi działalność wydawniczą. Swoje zasoby udostępniania bezpłatnie. DSH ściśle współpracuje z Ośrodkiem KARTA oraz innymi organizacjami i środowiskami w kraju i za granicą, m. in. z Instytutem Pamięci Narodowej, Instytutem Studiów Politycznych PAN; Ośrodkiem Badań, Informacji i Upowszechniania Memoriał w Moskwie, Instytutem Badań nad Totalitaryzmem im. Hannah Arendt w Dreźnie, Fundacją Körbera w Hamburgu. Więcej informacji na stronie: www.dsh.waw.pl.