Zanim zapomnę

Spoglądając wstecz na swoje liczne romanse, dokonuje swoistego rachunku sumienia. Z zapisków Minaara przebija uczucie przytłaczającej samotności, bo mimo uznania, jakim wciąż się cieszy jako pisarz, ma świadomość, że nie wnosi już nic do życia publicznego. Może jedynie z gorzkim rozczarowaniem obserwować sytuację w Afryce Południowej w dziesięć lat po pierwszych wolnych wyborach i przyglądać się bezradnie, jak społeczeństwo, o które kiedyś walczył, pogrąża się w chaosie, brutalnej przemocy i coraz większej nędzy.

Nota o autorze:

André Brink, urodzony w 1935 r., jest pisarzem, dramaturgiem i eseistą południowoafrykańskim. Od 1991 r. wykładał na uniwersytecie w Kapsztadzie. Pisze w językach afrikaans oraz angielskim. Jest autorem siedemnastu powieści, licznych sztuk, esejów i opowiadań. W swojej twórczości zdecydowanie występował przeciw apartheidowi. Jego powieść z 1973 r. Kennis van die aand była pierwszą książką w języku afrikaans zakazaną przez rząd południowoafrykański.

Najbardziej znaną powieścią Brinka jest Sucha biała pora, sfilmowana w 1989 r. z udziałem Donalda Sutherlanda i Marlona Brando.

Brink został uhonorowany wieloma nagrodami literackimi w kraju i za granicą, m.in. Martin Luther King Memorial Prize (1980). Był również dwukrotnie nominowany do Nagrody Bookera.

W Polsce ukazały się Sucha biała pora (1989) oraz Tamta strona ciszy (2005).

Fragment książki:

Zmarłaś dziś rano, za siedemnaście dziesiąta. Byłem oczywi­ście, tylko ja, przy tobie. Ostatniej miłości mego życia? Wkrót­ce ukończę siedemdziesiąt osiem lat. Jestem w wieku schyłko­wym. Mogę jeszcze pożyć, zwłaszcza jeśli dziedziczę geny po mamie - w sierpniu, w trzy dni po moich, ona obchodzić bę­dzie sto trzecie urodziny - ale sama długowieczność nie jest, niestety, najważniejsza; a ty, dzięki całej radości, jaką wniosłaś w moje życie, przekonałaś mnie dobitnie, że moje siły więdną, żądza wprawdzie się budzi, lecz możliwości jej zaspokajania nikną. Wiem, że siedemdziesięciopięcioletni Goethe przeżył jeszcze romans z siedemnastolatka, do której napisał jeden ze swych najpiękniejszych wierszy. Znam też inne sławne przykła­dy - Chaplina, Picassa, Bertranda Russella, Chagalla, Karajana i Nelsona Mandeli, a z dawnej przeszłości Abrahama, by nie wspomnieć Matuzalema, który płodził i płodził aż do wieku wprost niewyobrażalnego. Zwykła kolej rzeczy sprawia jednak, że - jedne wcześniej, inne później - wszystkie dobre sprawy w życiu więdną i zamierają; nie tylko kobiety, ale i mężczyźni ulegają w końcu sile prawa ciążenia. Już od owego pierwszego dnia, sylwestra przed piętnastoma miesiącami, coś we mnie, coś wykraczającego poza reguły rozumu i sprzeciwiającego się po­czuciu rzeczywistości, wprawiało mnie w przeświadczenie, że nie mógłbym już po tobie mieć innej kobiety. Nie było w tym niczego melodramatycznego, było to przekonanie spokojne, rzeczo­we, wolne od emocji. Niczym ostatni kamień milowy na starożytnej drodze. Za nim już tylko ultima Thule. Albo coś w tym rodzaju.

Czy dokonałaś w moim życiu zmiany substancjalnej, czy ograniczonej tylko do jego konturów? Niezależnie od tego, jak głęboko owa zmiana sięgała, nadałaś memu życiu treść w chwi­li, w której zaczynałem się poddawać procesowi słabnięcia sił życiowych - zarówno intelektualnych, moralnych i fizycznych, jak i (ku memu głębokiemu ubolewaniu i zawstydzeniu) sek­sualnych.

Owego wieczoru, po epizodzie ulicznym z moim samocho­dem, gdy dłonie i twarze mieliśmy uwalane smarem i olejem na­pędowym, zaprosiłaś mnie do siebie na drinka. I od tej chwili (natychmiast zrezygnowałem z nudnego przyjęcia, na które się wybierałem) rozpoczęło się trwające piętnaście miesięcy odkry­wanie nieznanych szlaków niebiańskiej topografii; odrzuciliśmy w uniesieniu czyśćcowe pustynie i mroczne zakątki piekieł.

Pamięć o tym wciąż we mnie pulsuje. W mroku długiego grud­niowego wieczoru zapadającym nad przymglonymi wodami po­łudniowego oceanu podajesz mi smukłymi palcami kielich czer­wonego wina.

Posmakowawszy, pytam tonem pełnym uznania:

-  Cabernet sauvignon? Rocznik chyba 1995? Raczej z regio­nu Paarl niż ze Stellenbosch?

Unosisz brwi ze zdziwieniem.

-      Trafiłeś w dziesiątkę. Jak nabiera się takich umiejętności?

-      To jedna z moich pasji. Bardzo mnie bawi zbieranie w całość różnych elementów przemawiających do zmysłu smaku i węchu.

-      Jakich elementów?

Obracam kielich w powietrzu, zanurzam usta w winie i mó­wię tonem konesera:

-      Takich jak na przykład składające się na bukiet wina aroma­ty drzewa cedrowego, czarnych winogron, mokki i wanilii, zmieszanych z ingrediencjami wyczuwanymi przez zmysł sma­ku - miętą, czekoladą, poziomkami wysuszonymi przez słońce,
odrobiną delikatnego garbnika, czarnymi jagodami, korzeniami i pieczonymi kokosami.

-      Boże wielki! - wykrzykujesz. - Jesteś albo snującym się po winiarniach łgarzem, albo wytrawnym znawcą.

-      To wszystko jest kwestią zdobytych doświadczeń. I zapa­miętanych zwrotów z żargonu kiperskiego. Prawdziwa zabawa zaczyna się dopiero wtedy, kiedy w ten sam sposób układasz puzzle z podpatrzonych zachowań ludzkich.

-      Wszystkich ludzi,  których  spotykasz,  traktujesz w ten sposób?

-      Nie, skądże. Tylko tych, o których myślę, że zasługują na taki wysiłek. Muszę dodać, że szczególnie interesują mnie w tym względzie kobiety.

-  W takim razie powiedz, jak to robisz.

Waham się, jednak postanawiam ciągnąć tę grę. (W duchu za­czynam już wyrabiać sobie wyobrażenie o tobie, wyjątkowe i wprawiające mnie w euforię: nie kojarzysz mi się z ciemnym, mocnym winem czerwonym, ale z winem białym, może sauvignon blanc, pochodzącym z chłodnego terroir, świeżym i lekkim, lecz bez śladu cierpkości czy niedojrzałości, winem przywodzą­cym na myśl zapach traw, zielonego pieprzu, liści drzewa cytry­nowego z domieszką aromatu szparagów i agrestu - kompozycja doskonale wyważona, rustykalna, pokrewna owocowemu dese­rowi, w pełni odpowiadająca wymogom i oczekiwaniom właści­wym wiekowi podeszłemu).

Zanurzasz czubek języka w winie i wysuwasz w moją stronę zwilżony koniuszek.

-      Zajmujesz się winami?

-      Wyłącznie jako konsument.

-      Kim więc w końcu jesteś? Z całą pewnością nie jesteś me­chanikiem, mogłam się o tym przekonać.

-     Uważają mnie za pisarza. Ale od lat niczego nie napisałem.

-     Nagły błysk  w Twoim oku.

-     Jezu! Czy ten Chris Minnaar to ty?

-     We własnej osobie.

-     Przepraszam! Nie powinnam zabierać ci tyle czasu.

Oto więc nadeszła chwila wyboru. Nie próbując na niego wpływać, wyczuwam, że trzeba wszystko postawić na jedną kartę. Wpatruję się intensywnie w twoją twarz: kontrast między nie całkiem jasnymi włosami i bardzo ciemnymi źrenicami jakby ją rozpoławiał: mały pieprzyk w górnej części policzka; wydatne usta. Jest w tej twarzy coś znajomego: mam pewność, że już gdzieś taką twarz widziałem, ale gdzie? kiedy? I wiem, że nie mogę pozwolić zatrzeć się temu wspomnieniu, dopóki go nie rozszyfruję.

-      Nigdzie się nie śpieszę - wypowiadam te słowa świadom, że nie chodzi mi tylko o nadchodzącą noc, ale o całą przyszłość. Właściwie nie mam teraz nic do roboty.

-      To przecież noc sylwestrowa!