Forma przejściowa między rybami a kręgowcami

Zwierzę nazwano Tiktaalik roseae (tiktaalik oznacza po eskimosku
dużą rybę słodkowodną). Stanowi ono ewolucyjne ogniwo pomiędzy
rybami a kręgowcami lądowymi. Według autorów komentarza w
"Nature", z czasem może się stać ikoną ewolucji w działaniu - (jak
archeopteryks - forma przejściowa pomiędzy gadami a ptakami).

Odkrycie to opisał Neil Shubin z Uniwersytetu Chicagowskiego oraz
jego dwaj amerykańscy współpracownicy. Jak szacują, T. roseae żył
w późnym dewonie, około 383 mln lat temu, w płytkich wodach
tropikalnych rzek płynących przez położony wówczas w strefie
równikowej kontynent euroamerykański.

Szczątki kilku osobników znaleziono w osadach z dna rzeki na
Wyspie Ellesmere'a w kanadyjskim arktycznym regionie autonomicznym
Nunavut. Zachowały się w tak świetnym stanie, że naukowcy byli w
stanie dokładnie zbadać budowę anatomiczną i zakres ruchów kończyn
zwierząt.

Skamieniałe zwierzę było rybą o rozrośniętych, mocnych płetwach
piersiowych. Specyficzny, niespotykany wcześniej u wodnych
kręgowców kształt tych płetw pozwalał je zginać i prostować w
łokciu, a także podpierać się nimi podczas pełzania po podłożu.

Przyszłemu podbojowi nowego środowiska sprzyjały też inne cechy
T. roseae, takie jak duże, mocne żebra (mogące utrzymać ciężar
zwierzęcia na lądzie) lub wydłużony, płaski pysk, przypominający
paszczę aligatora, przydatny przy polowaniu bardziej niż płaski
krótki pysk ryby, wykorzystującej zasysanie wody przez skrzela do
wciągania ofiar.

O tym, że T. roseae jest jednak rybą, świadczą m.in. małe płetwy
brzuszne i silnie rozwinięte łuki skrzelowe. Zdążyły już jednak
zaniknąć kości wieczka skrzelowego; głowa była ruchomo połączona z
tułowiem zaczątkiem szyi.

Analiza budowy skamieniałości pozwala sądzić, że "wyjście" z wody
kręgowców poprzedziło przekształcenie rybich płetw w łapy.
Następnym etapem było zastąpienie promieni płetwowych przez palce
- u takich form jak młodsze o kilkanaście milionów lat
Acanthostega czy Ichthyostega.

Do tej pory naukowcy spekulowali, czy wyjście na ląd sprowokowało
powstanie zmian anatomicznych, pozwalających żyć w nowym
środowisku, czy też najpierw nastąpiły przypadkowe zmiany, które
umożliwiły podbój lądu. Kanadyjskie znalezisko przemawia za drugą
hipotezą.

Anatomia T. roseae pozwala ulokować nowy gatunek w obejmującej
około 10 mln lat luce na ewolucyjnym drzewie kręgowców, pomiędzy
prymitywnymi dewońskimi czworonogami - ichtiostegą i akantostegą,
a drapieżną rybą Panderichthys - o zaledwie zalążkowych cechach
czworonożności. (PAP)