60 lat temu bp Stefan Wyszyński został prymasem Polski

Po powrocie od roku 1932 był redaktorem naczelnym miesięcznika "Ateneum Kapłańskie" we Włocławku. Prowadził także sodalicję mariańską i chrześcijański uniwersytet robotniczy oraz działał w chrześcijańskich związkach zawodowych. Podczas II wojny najpierw pod naciskiem władz duchownych ukrywał się głównie w okolicach Warszawy, gdzie pomagał w konspiracyjnym nauczaniu młodzieży. W czasie Powstania Warszawskiego pod pseudonimem Radwan III pracował jako kapelan Grupy Armii Krajowej "Kampinos" oraz szpitala powstańczego w Laskach.

Po wojnie wrócił do Włocławka i zajął się ponowną organizację Seminarium Duchownego, gdzie wkrótce objął funkcję rektora. Był także redaktorem naczelnym pisma "Ład Boży". W roku 1946 otrzymał z rąk prymasa Augusta Hlonda sakrę biskupią diecezji lubelskiej. Dwa lata później zmarł prymas Hlond. 12 listopada 1948 roku biskup Stefan Wyszyński objął arcybiskupstwo warszawsko-gnieźnieńskie zostając jednocześnie prymasem Polski.

Wyszyński zdawał sobie sprawę z trudnej sytuacji społeczno- politycznej kraju. Mimo szykan i represji wobec Kościoła i sprzeciwu części Episkopatu był zwolennikiem porozumienia z władzami. Zostało ono podpisane w kwietniu 1950 roku. W myśl jego ustaleń Kościół miał potępić działające jeszcze podziemne organizacje niepodległościowe i niemieckich rewizjonistów, zaprzestać "nadużywania uczuć religijnych w celach antypaństwowych" i nie sprzeciwiać się rozbudowie spółdzielczości na wsi.

Władze z kolei zobowiązywały się nie usuwać religii ze szkół, nie utrudniać katolikom praktyk religijnych oraz zapewniały funkcjonowanie szkół katolickich i KUL-u. Porozumienie potwierdzało również prawo Kościoła do prowadzenia działalności wydawniczej i charytatywnej, opieki nad chorymi w placówkach państwowych oraz nad więźniami i wojskowymi, a także dawało swobodę funkcjonowania zakonów oraz możliwość organizowania pielgrzymek i procesji.

Zasady porozumienia nie były jednak respektowane przez władze. 9 lutego 1953 roku Rada Państwa uchwaliła dekret uzależniający obsadę stanowisk biskupów od aprobaty rządu i podporządkowujący nominacje na niższe stanowiska kościelne miejscowym Wojewódzkim Radom Narodowym.

Wobec jawnego łamania zasad porozumienia Episkopat zaaprobował treść listu do I sekretarza KC PZPR Bolesława Bieruta, w którym wymieniano przykłady prześladowań Kościoła przez władze i deklarowano sprzeciw wobec takich praktyk. Pismo przyczyniło się do decyzji o aresztowaniu prymasa we wrześniu 1953 roku. Funkcjonariusze Urzędu Bezpieczeństwa przekazali mu pismo z decyzją rządu o usunięciu go z miasta oraz zakazie posługi kapłańskiej i wywieźli go z Pałacu Prymasowskiego w Warszawie do klasztoru w Rywałdzie (obecnie woj. kujawsko-pomorskie).

Podczas trzyletniego internowania kard. Wyszyński przebywał później kolejno także w Stoczku koło Lidzbarka Warmińskiego, Prudniku na Śląsku Opolskim i Komańczy w Bieszczadach. W czasie pobytu w ostatnim z tych miejsc w maju 1956 roku stworzył tekst Jasnogórskich Ślubów Narodu Polskiego - zawierzenia narodu Maryi. Śluby zostały uroczyście odczytane w obecności licznych wiernych na Jasnej Górze 26 sierpnia 1956 roku.

Kard. Stefan Wyszyński został zwolniony z internowania dopiero po politycznej odwilży, po dojściu do władzy Władysława Gomułki. Wolność odzyskał 28 października 1956 roku, zaś władze obiecały spełnić jego postulaty dotyczące obsadzania stanowisk kościelnych przez biskupów, powrotu usuniętych ordynariuszy na dawne biskupstwa, przywrócenia Kościołowi kontroli na seminariami duchownymi oraz prawa do swobodnej katechizacji i wydawania prasy katolickiej.

W latach 1957-1966 prymas prowadził nowennę przed obchodami Tysiąclecia Chrztu Polski, którą zakończył 3 maja 1966 roku Aktem Oddania Narodu Matce Bożej. Wziął także udział w obradach II Soboru Watykańskiego, zaś w 1965 roku wraz z Episkopatem Polski zwrócił się do biskupów niemieckich z inicjatywą pojednania obu narodów, co ostro skrytykowały władze komunistyczne. Popierał także działalność przedstawicieli środowisk katolickich w sejmie PRL.

W 1976 roku po spacyfikowaniu przez władze protestów robotniczych, premier Piotr Jaroszewicz zabiegając o poprawę stosunków z Kościołem, przesłał prymasowi życzenia z okazji 75. urodzin. W roku 1978 na papieża wybrano polskiego kardynała Karola Wojtyłę, który w roku kolejnym jako Jan Paweł II przybył z pierwszą w historii papieską wizytą do Polski. Podczas fali strajków w sierpniu 1980 roku prymas wzywał do rozwagi i odpowiedzialności. Pośredniczył także w rozmowach między władzami a przedstawicielami Solidarności.

W marcu 1981 roku u prymasa wykryto zaawansowany i złośliwy nowotwór jamy brzusznej. Kardynał Stefan Wyszyński zmarł 28 maja 1981 roku w pałacu arcybiskupim w Warszawie. Przedstawiciele władz przesłali do Episkopatu list kondolencyjny i ogłoszono żałobę narodową. Kondolencje przysłał również papież.

Pogrzeb prymasa Wyszyńskiego odbył się 31 maja 1981 roku. Uroczystości pod przewodnictwem watykańskiego sekretarza stanu kard. Agostino Casaroli'ego rozpoczęła liturgia w kościele seminaryjnym przy warszawskim Krakowskim Przedmieściu, skąd kondukt z udziałem oficjalnych delegacji kościelnych i świeckich oraz tłumów wiernych ruszył na pl. Zwycięstwa. Tam kard. Casaroli odprawił mszę św. i wygłosił po polsku przemówienie. Kard. Franciszek Macharski odczytał tekst homilii przesłany przez Jana Pawła II oraz wygłosił własne kazanie. Z pl. Zwycięstwa żałobnicy przeszli do archikatedry św. Jana Chrzciciela, gdzie bp Jerzy Modzelewski odczytał testament prymasa. Trumnę z ciałem kardynała umieszczono w kamiennym sarkofagu w podziemiach archikatedry, gdzie hołd zmarłemu oddały tłumy wiernych.

W roku 1986 sarkofag przeniesiono do kaplicy poświęconej prymasowi umiejscowionej w północnej nawie archikatedry. W tym samym roku zainaugurowano trwający do dziś proces beatyfikacyjny Stefana Wyszyńskiego.

W 1999 roku warszawska Akademia Teologii Katolickiej przekształciła się w Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego. Jego imię noszą także liczne szkoły, ulice i skwery w całym kraju.

W roku 2000 powstał oparty na życiu i posłudze Stefana Wyszyńskiego film "Prymas. Trzy lata z Tysiąca". 25 października 2000 roku sejm przyjął uchwałę dla uczczenia zasług kardynała Wyszyńskiego, ogłaszając rok 2001 Rokiem Kardynała Wyszyńskiego.(PAP)