Nie można zrozumieć chemicznych podstaw życia nie wiedząc, z jaką szybkością zachodzą
reakcje chemiczne w komórkach. Tempo tych reakcji zależy od prędkości, z którymi cząsteczki
uczestniczące w reakcji przemieszczają się (dyfundują) w cytoplazmie. W zespole prof. Roberta
Hołysta z Instytutu Chemii Fizycznej Polskiej Akademii Nauk w Warszawie (IChF PAN) po raz pierwszy udało się
ustalić współczynniki dyfuzji dla praktycznie wszystkich białek występujących
we wnętrzach bakterii Escherichia coli. Opracowaną metodę można zastosować także do innych
komórek.
Ruch cząsteczek chemicznych w komórkach trochę przypomina to, co dzieje się na dworcach
kolejowych. Ale już na pierwszy rzut oka widać różnice. „Zwykłe pociągi odjeżdżają o ustalonych
godzinach, podczas gdy w komórkach transport odbywa się praktycznie cały czas. Dlatego na ogół
nie ma sensu pytać, o której odjeżdża pociąg z cząsteczkami danego typu. Za to z całą pewnością
jest sens pytać, jak szybko jedzie skład z określoną substancją!”, wyjaśnia prof. dr hab. Robert
Hołyst (IChF PAN).
Efektywność transportu związków chemicznych w komórkach stała się inspiracją dla wielu firm
transportowych. Mówi się o biologistyce: modelowaniu transportu samochodowego czy kolejowego
na wzór tego, co się dzieje we wnętrzach komórek. Jednak prof. Hołyst nie pozostawia złudzeń:
„Wszyscy są zachwyceni, bo w komórkach transport jest tak cudownie odporny na zaburzenia.
Zapominają, że bierze się on tam właśnie z owych przypadkowych fluktuacji, do tego
zachodzących w małej objętości, gdzie mamy do czynienia z lepkością zależącą nie tylko od
środowiska, ale także od rozmiarów próbnika! Życzę powodzenia tym, którzy procesy zachodzące
w tak fizycznie odmiennym środowisku chcą przenosić na nasze drogi. Biologistyka działa
świetnie, ale tylko we wnętrzach komórek!”.
Badania w IChF PAN, przeprowadzone dzięki grantom Narodowego Centrum Nauki, Ministerstwa
Nauki i Szkolnictwa Wyższego oraz programom Fundacji na rzecz Nauki Polskiej i opublikowane w
czasopiśmie „Bioinformatics”, koncentrowały się wokół tempa dyfuzji cząsteczek białek w
cytoplazmie bakterii Escherichia coli.
„Lepkość wewnątrz komórek ssaków jest stosunkowo nieduża, zaledwie 60 razy większa niż wody.
Ale bakterie są znacznie mniejsze, wszystko jest bardziej zatłoczone. Lepkość makroskopowa jest
tam nawet 26 tys. razy większa niż wody. To dramatyczna różnica!”, stwierdza dr Tomasz
Kalwarczyk (IChF PAN).
Wcześniejsze badania zespołu prof. Hołysta pozwoliły stwierdzić, że lepkość odczuwana przez
cząsteczki zależy nie tylko od środowiska, czyli rozpuszczalnika, ale również od rozmiaru i kształtu
cząsteczek. Zatem w tym samym środowisku, np. we wnętrzach komórek jednego typu, cząsteczki
różniące się kształtem i rozmiarami mogą odczuwać bardzo małą lepkość (nanolepkość) lub
ogromną, nawet kilka tysięcy razy większą lepkość makroskopową. Dotychczasowe metody
przewidywania wartości współczynników dyfuzji białek w cytoplazmie nie uwzględniały tego efektu.
Doświadczalne określenie tempa dyfuzji związków chemicznych w komórkach bakteryjnych jest i
czasochłonne, i trudne. W efekcie na świecie zmierzono współczynniki dyfuzji tylko dla nielicznych
związków w komórkach niektórych bakterii. Z tego powodu naukowcy z IChF PAN stworzyli
metodę przewidywania wartości współczynników dyfuzji dla różnych substancji i środowisk. W tym
celu wykorzystali własne wzory, uwzględniające występowanie nano- i makrolepkości, oraz zebrali
kilkadziesiąt znanych z literatury wartości współczynników dyfuzji makrocząsteczek w bakteriach
Escherichia coli. Na tej podstawie skonstruowano krzywą referencyjną, z której można było
odczytać współczynniki dyfuzji pozostałych związków.
Baza danych skonstruowana w IChF PAN zawiera współczynniki dyfuzji dla wszystkich znanych
białek występujących w bakteriach Escherichia coli. To ponad 6000 makrocząsteczek, na które
składa się ok. 4300 kodowanych przez geny łańcuchów aminokwasów oraz ich różne, często
wielokrotne połączenia (polimery), tworzone przez te same łańcuchy (homomery), jak i różne
aminokwasy (heteromery).
„Z uwagi na łatwość dostępu do danych literaturowych, przygotowaliśmy bazę danych tylko dla
białek występujących w bakteriach Escherichia coli. Lecz naszą metodę można zastosować do
praktycznie każdego rodzaju komórki i każdej cząsteczki chemicznej, na przykład do określenia
współczynników dyfuzji cukrów w komórkach ssaczych”, podkreśla dr Marcin Tabaka (IChF PAN).
Materiał prasowy przygotowany w ramach grantu NOBLESSE z działania „Potencjał badawczy” 7.
Programu Ramowego Unii Europejskiej.
źródło: Instytut Chemii Fizycznej Polskiej Akademii Nauk
MATERIAŁY GRAFICZNE:
HR:
http://ichf.edu.pl/press/2013/01/IChF130131b_fot02.jpg
W Instytucie Chemii Fizycznej Polskiej Akademii Nauk w Warszawie
zbudowano bazę danych współczynników dyfuzji białek w komórkach bakterii
Escherichia coli. (Źródło: IChF PAN)
poleca:
