Niewielkie miasto leżące u południowych stóp Srednej Gory, dumne i buntownicze, przez wieki cieszyło się przywilejem, zgodnie z którym w mieście nie mogli się osiedlać ani nawet nocować Turcy. W pobliżu istniało trackie osiedle już w IV w. p.n.e.
W początkach panowania tureckiego powstał tutaj targ (stąd też nazwa miasta, bułg. panair, panagiur, z gr. Panagiris – targ, jarmark), wokół którego rozwinęło się następnie miasteczko. Przywilej sułtański został zniesiony dopiero w 1839 r., ale nawet on nie ocalił Panagiuriszte przed niszczącymi najazdami kyrdżalich, którzy palili je i grabili na przełomie XVIII i XIX w. Jednak w tym właśnie czasie miasteczko przeżyło szczególny rozwój – działało tu wtedy wiele warsztatów zajmujących się tkaniem dywanów, a okoliczna ludność posiadała ogromne stada owiec. W okresie odrodzenia narodowego Panagiuriszte było jednym z ważnych centrów działalności patriotycznej, a podczas kwietniowego zrywu 1876 r. – siedzibą IV okręgu (jedynego, w którym planowane na cały kraj powstanie wybuchło); działali tutaj przywódcy powstańców, zwani „apostołami” – Georgi Benkowski i Panajot Wołow. To właśnie w Panagiuriszte nad wyzwoloną po pięciu wiekach bułgarską ziemią powiał znów bułgarski sztandar, uszyty przez miejscową nauczycielkę Rajnę Kniaginię, to właśnie tu proklamowano republikę niezależną od władzy sułtana. Niestety, wskutek zdrady powstanie zostało szybko i brutalnie spacyfikowane przez wojska tureckie. Pamiątki i dokumenty tamtych niespokojnych czasów zgromadzono w muzeum miejskim oraz kilku zachowanych domach odrodzeniowych (m.in. Rajna Kniaginia, w domach Tutowa, Lekowa, Kamenskiego, Smolskiego). W okolicach dużo jest sadów owocowych i winnic; z tutejszych winogron wyrabia się bardzo dobrą rakiję grozdową. W Panagiuriszte w 1949 r. Odkryto tzw. panagiurski złoty skarb z epoki trackiej. Trzej bracia, Paweł, Michał i Petko Dajkowowie, robotnicy zatrudnieni w cegielni, kopiąc glinę natrafili na skarb ważący w sumie niemal 7 kg: piękne złote amfory, zdobione puchary z czasów trackich, datowane na IV – III w. p.n.e., o kształcie głów zwierzęcych lub zwierząt. Ponieważ puchary te nie miały podstawek, trzeba było z nich pić do dna, żeby móc kontynuować ucztę. Poza tym w dnie znajdowały się dziurki, przez które wino się wylewało, gdy biesiadnik ociągał się z wychyleniem pucharu. Część naczyń zdobią sceny z mitologii greckiej, co pozwala przypuszczać, iż puchary sprowadzono z Grecji. Mogły być też wykonane na miejscu, przez tutejszego rzemieślnika opierającego się na greckich wzorach i motywach. Skarb z Panagiuriszte uchodzi za jeden z najpiękniejszych przykładów sztuki złotniczej starożytności. Jest wystawiony w muzeum archeologicznym w Płowdiwie. Każdego roku 20 kwietnia odbywają się w miasteczku uroczystości upamiętniające wydarzenia z okresu powstania kwietniowego.
Zainteresowanie turystów budzą zazwyczaj takie obiekty, jak kompleks muzealny Apriłci, wybudowany na wzgórzu Maniowo byrdo w setną rocznicę zrywu niepodległościowego 1876; odrodzeniowy dom Tutewa, gdzie 20 kwietnia 1876 r. ogłoszono wybuch powstania; dom Dudekow z ekspozycją dotyczącą życia codziennego w XIX-wiecznym Panagiuriszte oraz wiele innych starych, odrodzeniowych domów. Na podwórzu muzeum historycznego przy ul. Rajna Kniaginia 28, zwiedzić można zrekonstruowaną dzielnicę rzemieślniczą z warsztatami. Godne uwagi są również XVIII- -wieczna cerkiew św. Teodora, cerkiew św. Bogurodzicy (Wywedenie Bogorodiczno) z 1818 r. oraz św. Jerzego (Sw. Georgi) z 1860 r.
Panagiuriszte to dobry punkt wypadowy do kurortów PANAGIURSKI BANI (Панагюрски бани, 10 km na południowy zachód; uzdrowisko balneologiczne, w którym leczy się m.in. choroby serca, nerek i płuc; dojazd z Panagiuriszte i Pazardżiku), PANAGIURSK KOŁONI (Панагюрски колони, 16 km na północ; uzdrowisko położone na najwyższym wzniesieniu drogi między Panagiuriszte a Złaticą; zatrzymują się tam autobusy kursujące na tej trasie) oraz do kilku schronisk leżących na północ od miasta. Interesującą propozycją są wędrówki po okolicznych górach, np. z miejscowości Panagiurski kołoni do Kopriwszticy, dokąd prowadzi oznakowany szlak. To bardzo przyjemna wycieczka dla miłośników pieszych wypraw, zajmująca ok. 5 – 6 g. Po drodze można odpocząć w schronisku Manzuł (Paweł Panagiuriszte Panagiuriszte Deliradew), które osiąga się po ok. 2,5 g. marszu od Panagiuriszte. Położone na wysokości 1400 m n.p.m., schronisko dysponuje 120 miejscami noclegowymi;
jego nazwa wiąże się z postacią Pawła Deliradewa, jednego z prekursorów ruchu turystycznego w Bułgarii.
Z miejscowości Panagiurski kołoni można się także wybrać do kilku schronisk położonych w paśmie Srednej Gory: do Bratija (2 g.), a stąd na szczyt Bratija (1 g.), do schroniska Sakardża (3 g.) lub do Oboriszte (4 g.).
Fragmenty z przewodnika turystycznego "Bułgaria. Pejzaż słońcem pisany". Autor: Robert Sendek, Danuta Matysiak-Najdenowa. Wydawnictwo Bezdroża.
poleca:
