Poprad

Leży w Kotlinie Popradzkiej, nad rzeką Poprad. Większość atrakcji samego miasta – rozliczne kawiarnie, restauracje, dobrze zaopatrzone sklepy ze sprzętem sportowym – skupia się na głównym trakcie spacerowym, jaki stanowi Nám. sv. Egídia. Prawdziwą perłą Popradu jest Spiska Sobota (w granicach miasta od 1945 r.), obecnie poddana gruntownej renowacji. Poprad jest jednym ze słowackich ośrodków rozrywki i sportów (zwłaszcza zimowych), przez co niemal o każdej porze roku główny trakt miejski zalegają tłumy turystów.

Obecnie granice miasta obejmują sześć organizmów: Poprad właściwy, Matejovce, Veľká, Spiska Sobota (Spišská Sobota), Stráže pod Tatrami i Kvetnica.

Poprad i jego okolice były zamieszkiwane od czasów najdawniejszych, o czym świadczą wykopaliska archeologiczne w pobliskich Gánovcach, gdzie w tamtejszych kopcach trawertynowych w 1926 r. miejscowy kamieniarz znalazł tajemniczy przedmiot, który okazał się fragmentem czaszki człowieka neandertalskiego. Jednym z dowodów obecności na tym terenie Celtów, których migracja rozpoczęła się w I tysiącleciu p.n.e., są nie tylko nazwy (takie jak Dunajec, Karpaty czy Pieniny, podobny zresztą rdzeń znajdujemy w nazwie innego europejskiego łańcucha gór – Apeninów), ale również ślady materialne: monety, ozdoby, urządzenia do wytapiania żelaza czy wreszcie murowane grody.

Początkowo Poprad był wioską, znacznie mniejszą i uboższą niż sąsiednia Spiska Sobota czy Veľká. Wymieniany jest wśród miast spiskich oddanych w zastaw Koronie polskiej w 1412 r. Później stał się ośrodkiem rozwoju rzemiosła i handlu, zwłaszcza po przyznaniu prawa targowego. Stowarzyszył się wtedy z miejscowościami: Veľká, Stráže pod Tatrami, Matejovce i Spiska Sobota, tworząc związek pięciu miast Górnego Spiszu. W 1692 r. nad brzegiem Popradu powstała papiernia. Największy impuls do rozwoju dostaje miasto w XIX w. W 1812 r. założono browar, a w 1871 r. doprowadzono kolej (transkarpacka nić linii koszycko-bogumińskiej).

Wiek XX przyniósł dalszy dynamiczny rozwój Popradu, który na przełomie lat 20. i 30. zaczął przejmować również rolę ośrodka administracyjnego. W 1922 r. na bazie warsztatu ślusarskiego Halathów powstaje jeden z największych zakładów produkcyjnych regionu – Tatravagonka, jak sama nazwa mówi, zajmująca się budową wagonów kolejowych. Słynny czeski projektant i wytwórca obuwia, Bata, w 1934 r. zakłada pod Popradem (obecnie Svit) fabrykę włókien sztucznych, a od 1940 r. zaczyna funkcjonować lotnisko pod Tatrami.

Obecnie Poprad, licząc blisko 56 tys. mieszkańców, należy do 10 największych miast Słowacji.

Miejsca, które warto zobaczyć

Námestie sv. Egídia (plac św. Idziego) to historyczne śródmieście, zabudowane barokowymi i klasycystycznymi domami mieszczańskimi z XVIII i XIX w. To zabudowa typowa dla wielu miasteczek karpackich o handlowych i mieszczańskich tradycjach związanych z osadnictwem niemieckim. Z roku 1798 pochodzi klasycystyczny dom miejski Reduta usytuowany w środkowej części placu. Jest tu także synagoga postawiona w 1830 r.

Gotycki kościół św. Idziego wzniesiono w połowie XIII w. Wewnątrz na uwagę zasługują późnobarokowy ołtarz i ciekawe średniowieczne freski z 2. poł. XIII w. (przedstawione na jednym z nich sceny z życia Chrystusa dzieją się w scenerii tatrzańskiej!). Obok świątyni stoi renesansowa dzwonnica, zbudowana przez mistrza Ulrycha w 1592 r.

Spiska Sobota (Spišská Sobota) – malowniczo położona na skarpie o wystawie południowej, widoczna z drogi prowadzącej z Kieżmarku – do XIX w. była miasteczkiem bogatszym i daleko ważniejszym niż sąsiedni Poprad. Po raz pierwszy wymieniona w dokumencie króla Beli IV w 1256 r., była znaczącym ośrodkiem handlowym Spiszu i Europy Środkowej (od 1380 r. odbywały się tutaj sobotnie targi), w którym krzyżowały się szlaki kupieckie znad Bałtyku i Morza Śródziemnego. Średniowieczny zespół urbanistyczny należy do najlepiej zachowanych na Słowacji. Rynek otaczają charakterystyczne, gotyckie i renesansowe domy mieszczańskie o elewacjach utrzymanych w pastelowych barwach, ze znamiennymi szerokimi okapami, dachami krytymi gontem i półokrągłymi bramami wejściowymi. Pośrodku rynku wyróżnia się XIII-wieczny kościół św. Jerzego, przebudowany w stylu gotyckim w 1464 r., wzbogacony w XVI w. o kaplicę św. Anny, a w XVIII w. o barokowy przedsionek. Warto zwrócić uwagę na gotyckie ołtarze skrzydłowe św. Jerzego i św. Andrzeja, które wyszły z pracowni słynnego Mistrza Pawła z Lewoczy.

Warto również zajrzeć do pensjonatów urządzonych w domach mieszczańskich południowej pierzei rynku. Przy dwóch z nich – Átrium i Sabato – znajdziemy bardzo przyjemne kawiarnie w ogródkach utrzymanych w stylu przypominającym kulturę Morza Śródziemnego, czemu zapewne sprzyja południowa wystawa skarpy. W sąsiedztwie jest interesujący antykwariat, który oferuje artykuły wyposażenia wnętrza, książki z przełomu XIX i XX w., mieszczańską ceramikę i stroje ludowe.

Muzeum Podtatrzańskie (Podtatranské múzeum), ul. Vajanského 72/74, prezentuje kolejno wystawy: środowisko życia tzw. człowieka z Gánovców (m.in. odlew jego czaszki, rekonstrukcje narzędzi ludzi kultury neandertalskiej, kości ówczesnych zwierząt), wyposażenie pierwszego browaru w Popradzie, historyczne wyposażenie domu i narzędzia rolnicze (czynne: 9.00 – 16.00, prócz pn.). W filii muzeum w Spiskiej Sobocie urządzono wystawę poświęconą historii rzemiosła i sztuki ludowej.

Galeria Tatrzańska (Tatranská galéria), ul. Alžbetina 30, mieści się we wnętrzach starej elektrowni zbudowanej pod koniec XIX w. Gromadzi sztukę ludową regionu, pejzaże oraz sztukę współczesną wschodniej Słowacji (czynne: wt. – pt. 9. 00 – 13.00, 13.30 – 17.00, sb. 9.00 – 13.00, nd. 13.00 – 17.00). Jedna z sal wystawowych, obecnie Dom Fotografii przedstawiający czeską i słowacką fotografikę, znajduje się na placu św. Idziego, inna, tzw. Tovareň przy ul. Hviezdoslavovej 2, służy również jako sala koncertowa.

Żółty Dom (Žltý dom), Veľka, ul. Oravská 2, zwany także Galerią van Gogha, gromadzi reprodukcje obrazów Vincenta van Gogha autorstwa głównie słowackich artystów. Ciekawostką jest, że budynek, w którym mieści się galeria, został zbudowany na glebie przywiezionej z ogrodu w holenderskiej wiosce Groot Zundert, gdzie urodził się wielki malarz.