Preszów

To trzecie co do wielkości miasto Słowacji (wkrótce osiągnie liczbę 100 tys. mieszkańców), położone jest nad Torysą, niegdyś na ważnym historycznym szlaku wiodącym z Bałkanów na północ Europy. Początki miasta sięgają 1. poł. XIII w. – wtedy właśnie przybyli tu osadnicy sascy, sprowadzeni przez króla Bélę IV. Pierwsza pisemna wzmianka o mieście pochodzi z roku 1247, kiedy to nazywano je Epuries – gród był częścią dominium szaryskiego. W 1299 r. Andrzej III nadał mu prawa miejskie, a w 1374 r. Ludwik II podniósł do rangi wolnego miasta królewskiego. W 1480 r. Preszów stał się członkiem Pentapolis, wspominanego już związku pięciu wschodniosłowackich miast. Herb – trzy róże na tle tarczy w biało-czerwone pasy – nadał miastu w 1453 r. król Władysław V Pogrobowiec.

W XV w. ukształtowała się zabudowa preszowskiego rynku, którego wschodnia strona była rozbudową dawnej słowiańskiej osady, zachodnia zaś powstała właśnie w tym czasie. Z centrum rynku odchodziły w przeciwnych stronach dwie ulice (dziś św. Floriana i św. Metodego). Reformacja, która doszła na Słowację z Niemiec i ze Szwajcarii, przyjmowana była w Preszowie najpierw przez obywateli niemieckich. W 1531 r. powstał tu pierwszy zbór ewangelicki, tutaj też odbył się pierwszy na terenie Słowacji synod ewangelików.

Stulecia XVI i XVII przyniosły miastu wiele nieszczęść: klęski żywiołowe, zarazy, wojny domowe. W walkach o tron węgierski miasto poparło Ferdynanda Habsburga, za co otrzymało odeń w 1536 r. prawo składu. 5 marca generał Caraffa za zezwoleniem cesarza Leopolda I utworzył w Preszowie 12-osobowy trybunał, który do września 1687 r. stracił 24 mieszczan podejrzanych o przygotowywania powstania Thőkőlego – były to tzw. prešovské jatky.

W 1667 r. wybudowano kolegium ewangelickie, którego wykładowcy pozostawali pod wpływem znanego pedagoga Jana ámosa Komeńskiego, tu też znalazło swe miejsce najstarsze na Słowacji, działające od 1661 r. obserwatorium astronomiczne i planetarium. Od połowy XVI w. zaczęła się zmieniać struktura narodowościowa miasta. Do Słowaków, Niemców i Węgrów dołączyli Cyganie, którzy osiedlili się w dzielnicy nazwanej Nowy Egipt. Tuż przed II wojną światową obywatele narodowości żydowskiej stanowili ok. 20% mieszkańców miasta. Od początku XIX w. w coraz większej liczbie osiadali w Preszowie Rusini. W 1769 r. znalazła tu azyl polska Rada Generalności Konfederacji Barskiej, a w 1816 r. miasto stało się siedzibą biskupstwa greckokatolickiego.

Obecny wygląd fasad i dachów śródmieścia to skutek wielkiego pożaru z 1887 r. Zniszczenia przyniosło również bombardowanie w czasie II wojny światowej – szczególnie w grudniu 1944 r. Dziś miasto jest głównie wielkim ośrodkiem gospodarczym.

Z zabytków przede wszystkim warto obejrzeć kościół parafialny św. Mikołaja, który należy do najpiękniejszych pamiątek późnego gotyku w regionie. Interesujący jest także kościół ewangelicko-augsburski św. Trójcy, wybudowany w latach 1642 – 47 z kryptą, w której pochowano mieszczan straconych w czasie preszowskich jatek. Uwagę przykuwa również katedra greckokatolicka św. Jana Chrzciciela, wybudowana w stylu gotyckim na miejscu istniejącego od 1429 r. szpitala i karmelitańskiego kościoła Najświętszej Marii Panny. Od połowy XVII w. katedra użytkowana była przez słowackich ewangelików. Kościół i klasztor Franciszkanów usytuowane są w miejscu klasztoru i kościoła Najświętszej Panny Marii (potem św. Trójcy) wybudowanego przez karmelitów ok. roku 1380. W mieście znajduje się także XIX-wieczna synagoga, a na wzgórzu ponad miastem kalwaria wzniesiona w latach 1721
 – 65 z fundacji księcia Radziwiłła. Zachował się gotycki ratusz, w którym w XVI – XVII w. była miejska winiarnia i który po pożarze w 1887 r. został przebudowany i połączony z sąsiednią kamienicą. W piwnicach mieści się od 1994 r. Muzeum Win.

Jedziemy dalej wzdłuż doliny Torysy. 5 km na północny zachód od Preszowa, na międzygórzu spisko-szaryskim, napotykamy kolejne ważne dla piwoszy miejsce.