Władimir

Nieco na południe od Siergijew Posadu leżą obok siebie dwie kolejne miejscowości Złotego Pierścienia: Władimir i Suzdal. Władimir słynie z niezliczonych cerkwi i Złotej Bramy.

Najłatwiej dotrzeć do Władimira pociągiem odjeżdżającym z dworca Kurskiego. Czas jazdy expresem to 2,5 godz. Również z dworca Kurskiego kursują codziennie prywatne autobusy (obok wyjścia ze stacji metra Czkałowskaja). W weekendy i piątki mogą być problemy z biletami zarówno na pociąg, jak i na autobus. Państwowe autobusy jeżdżą z dworca na stacji metra „Szczełkowskaja” – bilety należy kupować 2–3 dni wcześniej.

W 1108 r. kniaź Władimir Monomach wybudował solidną twierdzę, osłoniętą od południa zakrętami rzeki Kliazmy, od północy – rzeczką Łybedią, a z zachodu i wschodu – głębokimi wąwozami. Nową twierdzę nazwano na cześć założyciela – Władymir.

Jego następca – kniaź Jurij Dołgorukij – początkowo zajęty walkami o kijowski tron, z czasem zdał sobie sprawę z bogactw oraz przewagi ziem północnych i rozpoczął budowę nowych twierdz na ziemi suzdalskiej. Obfitość żyznych gleb, bliskie sąsiedztwo z bezkresnymi borami, dużo rzek i rzeczek, przechodzące niedaleko szlaki targowe – wszystko to tworzyło doskonałe warunki dla bezpiecznego życia oddalonego o tysiąc kilometrów od stolicy Rusi Kijowskiej...

Szybki rozwój miasta zaważył na wyborze stolicy księstwa. Syn Jurija Dołgorukiego – Andrzej Bogoliubskij – przeniósł stolicę z Kijowa do Władimira. Lata 1158–65 były okresem wielkiej rozbudowy miasta. Brat Andrzeja – Wsiewołod III Bolszoje Gniezdo (nazwany tak z racji swojego licznego potomstwa) – jako kolejny kniaź kontynuował tu prace budowlane.

W XIII w. na miasto kilkakrotnie napadli i podpalili je Tatarzy. I od tego momentu rozpoczyna się jego schyłek. W XIV w. Władimir zostaje włączony w skład Wielkiego Księstwa Moskiewskiego, a dwa kolejne stulecia miasto cierpiało grabieże, pożary i najazdy. I chociaż w XVII w. rozpoczyna się era kamiennego budownictwa, to w porównaniu ze „złotym wiekiem” miasta prace idą dużo wolniej...

Idąc od dworca w stronę najbardziej znanego zabytku w mieście – Złotej Bramy, mija się po drodze punkty widokowe na cerkwie i miasto, gdzie latem porozstawiane są stanowiska malarzy. Budowa Złotej Bramy (Zołotyje Worota) rozpoczęła się w 1154 r. Miała ona witać (i cały czas wita) wszystkich wjeżdżających do miasta od strony Moskwy. Nazwa bramy jest symboliczna: złote bramy stały przy wjeździe do Kijowa, Konstantynopola oraz Jerozolimy i ich pojawienie się we Władimirze miało podkreślić władcze plany Andrieja Bogoliubskiego. Do obu krawędzi bram przylegały wały ziemne, otaczające miasto. Pomimo celu obronnego ­miały takie samo znaczenie jak triumfalna arka – w stylu zachodnim zamykały wjazd do najbogatszej, książęco-bojarskiej części miasta. Tu witano zagranicznych gości i posłów, pod arką przechodziły zwycięskie drużyny wracające z wypraw. Unikalność budowli kryje się również w tym, że z istniejących w średniowieczu bram do naszych czasów dotrwały (chociaż z niewielkimi zmianami) tylko władimirskie.

Krążąc po Władimirze, można trafić na wiele wspaniałych cerkwi. Galiejska cerkiew św. Mikołaja (Nikoło-Galiejskaja cerkow) wspominana jest w kronikach już w XII w. Tu stała drewniana cerkiew Nikoły (Mikołaja) – patrona pływających i podróżujących. Dzisiejszy budynek powstał ze środków zamożnego ziemianina, Iwana Pawłygina w latach 1732–35. Swoją nazwę (w galiejach) otrzymała ze względu na lokalizację – naprzeciwko na rzece Klizmie była przystań, gdzie cumowały barki (ros. Grebnyje sudna, galiei). Swoim położeniem cerkiew błogosławiła wody rzeki Klizmy, dlatego też ludzie nazywali ją też cerkwią Mokrego Mikołaja.

Sama świątynia to kamienny budynek odpowiadający kanonom budownictwa sakralnego XVII w. Wewnątrz świątyni jest bardzo jasno, ponieważ brak tu słupów wspierających, a dwa rzędy okien zalewają wnętrze światłem. W świątyni (kaplica i refektarz) można znaleźć przykłady XIX-wiecznego malarstwa akademickiego na dość wysokim poziomie.

W latach 1158–61 w centrum Władimira przy pomocy rosyjskich i zagranicznych architektów wzniesiono sobór Uspienski. W 1158 r. świątynia ucierpiała na skutek pożaru i ponieważ nie udało się odbudować świątyni, otoczono ją niskimi ­sukiennicami. W 1238 r. podczas najazdu nieprzyjacielskiego sobór płonął po raz kolejny. Świątynia jeszcze kilkakrotnie była podpalana i rozgrabiana. W 1881–91 cerkiew odrestaurowano i przywrócono jej pierwotny wygląd. To, co można oglądać dzisiaj, to kompleks dobudówek z różnego okresu. Wewnętrzne słupy u ściany białej świątyni pokrywają freski nieznanych mistrzów z połowy XII w. Ikony do ikonostasu stworzył Andriej Rublow w XV w. Znajdują się tu też grobowce władymirskich kniazi, ich rodzin i biskupów.

Jest to główna, działająca świątynia władimirsko-suzdalskiego episkopatu. 

W pobliżu, również na placu klasztornym (Sobornaja płoszczad) jest jeszcze kolejna, warta uwagi świątynia – sobór św. Dymitra. Wybudowano go za czasów kniazia Wsiewołoda III jako cerkiew dworską na cześć jego patrona – Dymitra Sołuńskiego, i na okoliczność narodzin syna kniazia – Dymitra. Był to jeden z najbardziej oryginalnych soborów starej Rusi, a dziś jest świetnym przykładem architektury władimirsko-suzdalskiej. Prosta i harmonijna konstrukcja z ­kamieni przesycona jest symbolami: umocowany na krzyżu gołąb to Duch Święty, a 1500 rzeźbionych kamieni umieszczonych w jego ścianach mówi o ­filozofii i harmonii życia. Najczęstszym motywem są rośliny, ptaki, gryfy i inne zwierzęta. Na każdej fasadzie w centrum kompozycji jest król Salomon.

Ściany wewnątrz pokrywają freski (jeden z zachowanych fragmentów to sceny z Sądu Ostatecznego) wykonane przez greckich mistrzów. Świątynia jest obecnie nieczynna.

Za czasów kniazia Wsiewołoda III, w 1200 r., na prośbę jego żony, Marii Szwarnowny, powstał również kobiecy monaster Zaśnięcia Matki Bożej (Uspienski). Cierpiąca na ciężką chorobę Maria (córka czeskiego króla) dała obietnicę budowy klasztoru, a kiedy powstał, sama została mniszką i przyjęła imię Marfa. Na jej cześć monaster nazywa się Książęcy (Ęí˙ăčíčí ěîí. Kniaginin monaster). Z czasem zaczęto tu grzebać prochy kobiet z rodu kniaziów władimirskich. Z zewnątrz świątynia jest skromna, natomiast wnętrze zdumiewa rozmachem i koncepcją różnokolorowych fresków. Wykonano je na zamówienie patriarchy Josifa w latach 1646–47 pod nadzorem znanego malarza, Marka Matwiejewa.

Przy tej samej ulicy (­Kniagitskiej) jest jeszcze jedna, warta uwagi cerkiew św. Nikity (Nikitskaja cerkow). Wybudowana w latach 1762–65 na miejscu starej ­drewnianej cerkwi, ze środków władimirskiego kupca, Siemiona Łazariwa, jest poświęcona św. ­męczennikowi Nikicie. Cerkiew ustanowiła święto na jego cześć 6 czerwca. Budowla tradycyjnie podzielona jest na trzy części, ale jej zewnętrzne formy kryją w sobie barokowe elementy XVIII w., dzięki czemu cerkiew przypomina nieco budynek świecki. W starym, drewnianym grodzie wysoka cerkiew była wyraźnym punktem orientacyjnym, dlatego też ulica prowadząca do niej od Złotych Bram nazywa się Nikitskaja. Ozdobą wnętrza jest ikonostas w stylu Katarzyny II z rzeźbionymi carskimi wrotami.

Przy ul. Bolszaja Moskowskaja (prowadzącej od Złotej Bramy w stronę placu Sobornego) znajdziemy jeden z ważniejszych zabytków władimirskiej ­architektury sakralnej XVII w. – cerkiew Zaśnięcia Bogurodzicy (Bogorodice-Uspienskaja). Fundatorami tej ­cerkwi również byli miejscowi kupcy: Denisowie i Somowie. Pełna nazwa świątyni pochodzi od święta Zaśnięcia Przeświętej Pani Naszej Bogurodzicy Dziewicy Maryi, ­obchodzonego 28 sierpnia. Architektoniczną ciekawostką była inskrypcja na dzwonie z 1650 r., mówiąca o fundatorach świątyni. Dzwon niestety zaginął, a w 1990 r. świątynię oddano staroobrzędowcom. 9 lipca 1995 r. arcybiskup Alimp mianował cerkiew ­główną świątynią Kościoła staroobrzędowców.

Przy tej samej ulicy warto też zwrócić uwagę na stare domy: budynek kina z 1910 r. (nr 13, należący kiedyś do bogatego kupca, który otworzył tam pierwsze kino w mieście), bank miejski z 1896 r. (banki się zmieniały, ale budynek pozostawał ten sam – nr 29), dom oficerów garnizonu i dom weteranów z 1810 r. (kiedyś tu ­urzędowała rada dworska – nr 33), dom Architekta z 1816 r. (wcześniej dom wicegubernatora Diunanta – nr 1), budynek dawnego seminarium duchownego – pod nr 104 i budynek muzeum z 1864 r. (nr 64).