Suzdal

40 km na wschód od Władimira leży miasto nazywane perłą Złotego Pierścienia. Malowniczo położone wśród meandrującej rzeki Kamienki, z drewnianymi chatami i cerkwiami, przyciąga wielu turystów.

Z Moskwy można tu dotrzeć autobusem z dworca Szczełkowskiego albo pociągiem do Władimira, a następnie jednym z autobusów (kursują co pół godziny). Moskiewskie biura podróży organizują jednodniowe wycieczki do Suzdala. Koszt to ok. 30 $.

W średniowieczu pielgrzymi zmierzający do Suzdala zatrzymywali się, ujrzawszy kopuły jego cerkwi. Dziś Suzdal zaliczany jest do jednego z 25 najważniejszych miast rosyjskich. Na jego terytorium (5,5 km) zachowało się ponad 70 zabytków architektonicznych: 30 kamiennych cerkwi, 3 drewniane, 5 klasztorów. Nie uległa zmianie tradycyjna topografia rosyjskich miast. W mieście nie można budować budynków wyższych niż trzypiętrowe i praktycznie nie ma przemysłu. Ludność to mniej niż 12 tys. mieszkańców. Suzdal jest miastem-skansenem. Dobrze rozpocząć zaznajamianie sią z nim od Kremla.

Na jego terytorium znajdują się: sobór Narodzenia (Rożdiestwienskij sobor) z XVII w., cerkwie św. Mikołaja (Nikolskaja) i Uspienska, monaster Pokrowski (Pokrowskij) z XII w., sobór Pokrowski z XV w. i władimiro-suzdalskie muzeum-skansen.

Pierwsze wzmianki o grodzie pojawiają się w kronikach w 1024 r., ale wykopaliska archeologiczne mówią o istnieniu tutaj osad dużo wcześniej. Najstarszy w architekturze Kremla jest wał (starszy niż moskiewski) wybudowany na polecenie ojca Jurija Dołgorukiego, wielkiego księcia kijowskiego, Władimira Monomacha. Wokół wału była wyryta fosa wypełniona wodą.

W centrum Kremla jest sobór Narodzin Bogurodzicy (Sobor Rozdiestwa Preswiatoj Bogorodicy). Dziwna historia jego powstania cały czas kryje zagadki. Wiadomo, że w tym miejscu, zgodnie z wolą Władimira Monomacha powstała w XII w. pierwsza kamienna cerkiew. I tu tkwi zagadka: dlaczego w Suzdalu, a nie w ówczesnej stolicy Księstwa Rostowo-Suzdalskiego – Rostowie? Co więcej, Monomach zajął się równocześnie rozbudowywaniem umocnień Suzdala i Władimira. Wszystko to spowodowało, że Suzdal zaczynał się zamieniać w polityczne centrum północnego wschodu, a ponieważ nie było ­wtedy jeszcze siedziby episkopatu, funkcja ta przypadła on Suzdalowi. W 1148 r. kniaź Jurij Dołgorukij zbudował na miejscu soboru nową cerkiew z białego kamienia. Białoramienny, trzykopułowy, został ozdobiony rzeźbą, fragmenty której zachowały się na łukach portali. W XVI w. dodano jeszcze dwie kopuły. Niebieskie z gwiazdami stały się w XVIII w. To kolor nieba i Matki Boskiej. Ta cerkiew to najczęstszy motyw na pocztówkach z Suzdala.

W 1328 r. Księstwo przypadło w drodze dziedzictwa Iwanowi Kalicie, który za swą siedzibę obrał Moskwę. Suzdal nie zamierzał się podporządkować nowemu ośrodkowi władzy i zawarł porozumienie z Księstwem Nowogrodu Wielkiego, aby wspólnie przeciwstawić się rosnącym wpływom Moskwy. Aby polepszyć swoją sytuację strategiczną, książęta nowogrodzcy prawie równocześnie ­sfinansowali budowę dwóch ­potężnych klasztorów: Spaso-Jefimijewskiego i Pokrowskiego.

Od 1333 r. Suzdal stał się centrum samodzielnego episkopatu. W Kremlu pojawiają się pierwsze, kamienne komnaty biskupie, przerobione w XVI–XVII w. na arcybiskupie. Warto zwrócić uwagę na niezwykłe elementy architektury świeckiej: zdobienia okien (i na same, położone na różnych poziomach okna), przejścia, drewniane schody, salę audiencyjną. Wewnątrz tej ostatniej są organizowane wystawy.

Podobnie, jak wiele wieków temu, tak i dziś z ośmiograniastej dzwonnicy komnat arcybiskupich słychać dzwon kurantów. Zamiast cyfr na zegarze są litery, ponieważ w czasach jego powstania cyframi na Rusi się nie posługiwano. Rzymskie i arabskie cyfry wprowadził dopiero Piotr I.

Zaraz za komnatami, obok wału ziemnego, stoi drewniana cerkiew św. Mikołaja (Nikolskaja) z 1744 r., wybudowana bez użycia choćby jednego żelaznego gwoździa. W dół wału biegnie łąka Ilińska, a na niej, na pagórku znajduje się cerkiew Ilińska. To jedno z miejsc w Suzdalu związanych z pogaństwem: łąka nazywała się kiedyś Piorunow, a Piorunowi – bogowi gromów i błyskawic, była poświęcona pogańska świątynia na pagórku. Zwycięskie chrześcijaństwo stawiało świątynie na miejscach pogańskich kaplic.

Przed Kremlem znajduje się plac targowy. Wzdłuż rzeki ciągnęły się warsztaty rzemieślników i stragany miejscowych kupców. Tu były spichlerze, celnicy i kamienna karczma. Ta ostatnia powstała w 1811 r. Na szpili bramy dostrzeżemy herb Suzdala zatwierdzony przez Katarzynę II w 1781 r. – sokoła w książęcej koronie. Wizerunek ptaka można też spotkać na biało-kamiennej rzeźbie soboru Rożdiestwienskiego i na monetach suzdalskch książąt.

Przed karczmą znajdują się dwie cerkwie: letnia Zmartwychwstania (Wozkriesienska) i zimowa Kazańska. Ta druga to główna, czynna cerkiew miasta. Na placu targowym odbywają się festyny i różne nieoficjalne wydarzenia Suzdala (maslienica, festiwale sztuki ludowej, tu często ekipy filmowe kręcą filmy).

Ciekawe w historii architektury miasta jest to, że wspaniale rozwijało się tu budownictwo drewniane (niestety bardzo nietrwałe), natomiast ­mistrzowie kielni pojawili się właściwie dopiero w XVI w. na zamówienie wielkich książąt. Drewniane obiekty klasztoru Pokrowskiego ustąpiły murowanym, powstał też nowy klasztor Przeobrażenia (Preobrażenskij) w monasterze Spaso-Jefimowskim, leżącym w południowej części miasta. Obok niego malowniczo rozłożyły się kolejne dwie cerkwie: Smoleńska (letnia) i Simienowska (zimowa).

Monaster Spaso-Jefimowski założono w 1352 r. Pierwszym przełożonym klasztoru był kanonizowany później mnich Jefimij. Jego imię na zawsze związało się z nazwą klasztoru. Autorytet monasteru był bardzo wysoki – miejscowi oraz moskiewscy kniazie i bojarzy obsypywali go wieloma bogactwami. Tak bardzo, że pod koniec XVII w. należał do piątki najbogatszych klasztorów w Rosji. Pod jego murami były staczane wielkie boje: w 1445 r. – bitwa ­moskiewskiego kniazia Wasyla Ciemnego z chanem Uług-Mochametem, a w początkach XVII w. odpierano tu atak polsko-litewskiego wojewody Lisowskiego. Istniejące obecnie mury (wysokość – 8,5 m, grubość – 6 m) razem z 12 basztami powstały w 2. poł. XVII w. Do wnętrza klasztoru wchodzi się wieżą o wysokości 22 m z bogato ornamentowaną bramą (swiatyje worota).

Główny budynek klasztoru budowano zgodnie z tradycją władimiro-suzdalskiej Rusi. W 1689 r. zewnętrzne ściany pokryto bogatymi freskami (bardzo rzadko spotykanymi).

Za czasów Katarzyny II w dwupiętrowym, kamiennym budynku, w pojedynczych pokojach utworzono cele więzienne dla przestępców religijnych (tych, co przestali wierzyć, przedstawicieli sekt i odłamów Kościoła). Zdarzali się tu też przestępcy polityczni – np. dekabrysta Szachowski (1796–1829).

Klasztor jest również miejscem pochówku Dymitra Pożarskiego (1578–1641). W 1885 r. wybudowano mu mauzoleum.

Po drugiej stronie rzeki Kamionki leży żeński klasztor Pokrowski ( ). Założony w 1364 r. dzięki staraniom suzdalsko-niżnogorodskiego kniazia Andrieja Konstantynowicza, zasłynął jako miejsce zsyłki niewygodnych żon. Listę zesłanek otworzyła Sołomonia Soburowa – żona Wasyla III, później córka Iwana III, żona Wasyla IV, a Iwan Groźny umieścił tu swoją piątą żonę i wdowę po synie Iwanie (którego on sam zabił). Znalazły się tu też: księżna Staricka, córka cara Wasyla Szujskiego – Anastazja i pierwsza żona Piotra I – Eudoksja Łopuchina.

Barw kartom historii klasztoru dodała żona Wasyla III – Sołomnia Juriewna Soburowa. Była niezwykłą pięknością, ale nie mogła mieć dzieci, dlatego też uprosiła kniazia, by dał jej rozwód i pozwolił na oddalenie się do klasztoru. Tu przyjęła imię Sofia i rozpoczęła życie ­męczennicy. Z kronik cerkiewnych można się dowiedzieć, że naród ją uwielbiał i czcił. Po śmierci kanonizowano ją. W kronikach znajdziemy również historię o tym, jak swoim cudownym objawieniem uratowała klasztor przed rozgrabieniem przez Polaków w XVII w.

Nieco problemów miały natomiast władze klasztoru z żoną Piotra I. Podczas pobytu naruszała zasady klasztoru i prowadziła spiski przeciwko mężowi, przez co zesłano ją później do bardziej oddalonych północnych klasztorów. Ostatnie lata życia spędziła w klasztorze Nowodziewiczym w Moskwie, gdzie też ją pochowano.

W 1862 r. rozpoczęto budowę kolei, która ominęła Suzdal szerokim łukiem. Pod koniec XIX w., podobnie jak dziewięć wieków wcześniej, Suzdal znów stał się oddalonym, rolniczym centrum.

Wiek XX przyniósł miastu szansę ponownego rozwoju. W latach 60. podjęto kroki prawne mogące zrobić z Suzdala turystyczną mekkę. Wiele zabytków odrestaurowano, zadbano o zaplecze turystyczne. Potok turystów zaczął stopniowo rosnąć. W ostatnich latach Suzdal stał się modnym miejscem weekendowego wypoczynku, ślubów i wesel oraz absolwenckich spotkań.

Podróż po drogach Złotego Pierścienia można oczywiście kontynuować dalej... Można przejechać jeszcze tylko kawałek drogi i odkryjemy Kostromę – miejsce urodzin człowieka-legendy, Iwana Susanina, ze słynnym skansenem Szczełykowo, malowniczy Jarosław z klasztorami ­położonymi nad Wołgą albo słynny ze swoich haftów i tajemniczego jeziora Perejosławl Zalewski...