Kremlowskie światynie

Cerkiew Dwunastu Apostołów oraz Pałac Patriarchy. Zbudowane zostały w latach 1653–55 dla patriarchy Nikona. Pierwsze piętro pałacu zajmowała służba, drugie – sale audiencyjne, a trzecie – prywatne pokoje patriarchy. Najważniejsza na II piętrze była Komnata Krzyżowa, gdzie odbywały się konwiwencje Świętego Soboru, urządzano uczty na cześć cara i zagranicznych gości. Dziś na II piętrze mieści się muzeum poświęcone rosyjskiej ­kulturze XVIIw., czasu w przededniu reform Piotra I, gdy zmieniał się światopogląd, tradycje i układ ­rosyjskiego społeczeństwa. W muzeum można ­obejrzeć drogocenne naczynia, ozdoby jubilerskie, przedmioty służące do carskich polowań, ­stare meble i przykłady wyszywanych tkanin. W cerkwi (jest to jedna z domowych cerkwi na terenie Kremla) ­warto zwrócić uwagę na rzeźbiony, drewniany ikonostas z XVII-XVIII w. oraz wystawę ikon pokazującą, jak zmieniały się tendencje w sakralnym malarstwie na przełomie wieków.

W pobliżu cerkwi, w stronę placu Czerwonego, pomiędzy budynkami jest Car–puszka, czyli największa na świecie armata, dzieło sztuki odlewniczej XVI w., które ani razu nie wystrzeliło. Jej długość to 5,34m, kaliber – 890 mm, waga – 40 ton. Ołowiane kule leżące z boku stanowią dekorację.

Za armatą widać dzwonnicę ­Iwana Wielkiego. Wybudowana na początku XVI w. jest jedną z najpiękniejszych budowli Kremla. Ma 81 m. Ostatnie piętro dołożył car Borys Godunow – ­przypomina o tym napis pod kopułą z datą – 1600 r., imionami cara Borysa Godunowa i jego syna Fiodora. W połowie XVI w. do dzwonnicy dobudowano cerkiew Uspieńską, którą z czasem przerobiono na dzwonnicę.

W 1812 r. wycofujące się wojska Napoleona wysadziły dzwonnicę, ale pion Iwana Wielkiego ocalał. W latach 1814–15 wszystko przywrócono do stanu poprzedniego. Dziś na dzwonnicy wiszą 24 dzwony.

Na pierwszym piętrze dzwonnicy Uspieńskiej jest muzeum, gdzie prezentowane są eksponaty z kremlowskich zbiorów.

U podnóża dzwonnicy Iwana Wielkiego stoi Car-Kołokoł, czyli dzwon-car – największy dzwon na świecie. Jego waga to 200 ton, a kawałek, który odprysnął podczas pożaru w 1737 r., waży 11 ton. Wysokość dzwonu to 6,14 m, średnica – 6,6 m. Odlany został przez ludwisarza Iwana Motorina i jego syna Michała w latach 1733–35. Nigdy nie był zawieszony i nigdy nie zabił. Ponad 100 lat przeleżał w dole odlewniczym. Dopiero w 1836 r., po wielu próbach, został stamtąd wydobyty i zajął swoje obecne miejsce. Jego powierzchnię zdobi delikatny ornament – wizerunki carów, dwa napisy i pięć ikon.

Na północnej części placu Katedralnego ­wznosi się pięciokopułowy sobór ­Uspieński – główna katedra Kremla. Przez 600 lat był państwowym i kulturalnym centrum ­Rosji. Tu wybierano wielkich kniaziów, którzy składali przysięgę na wierność, święcono biskupów, metropolitów i patriarchów, ogłaszano państwowe rozporządzenia, odbywały się msze przed wyprawami w intencji ich zwycięstwa. To tu również koronowano carów.

Pierwszy, kamienny budynek katedry powstał w 1326 r. podczas panowania kniazia Iwana Kality. Obecny budynek wzniesiono w 1479 r zgodnie z projektem zaproszonego, włoskiego architekta. Dzisiejszy wygląd świątynia zawdzięcza elementom z XVII w. – freskom i ogromnemu ikonostasowi z 1653 r. Przed ikonostasem znajdują się miejsca do modlitwy dla cara, carycy i patriarchy. Szczególnie warto zwrócić uwagę na to pierwsze.

W XIV–XVII w. katedra była grobowcem najważniejszych przedstawicieli rosyjskiej cerkwi: metropolitów i patriarchów.

Po Rewolucji 1917 r. katedra Uspieńska została przekształcona w muzeum. Dzięki stałym pracom renowacyjnym udało się odkryć wszystkie freski i ikony z późniejszych warstw. W 1990 r. w katedrze rozpoczęły się regularne msze.

Do katedry przylega niewielka cerkiew Złożenia Szat, domowa świątynia carów, metropolitów i patriarchów. Pełna nazwa świątyni to cerkiew Położenia Ornatu Przeświętej Bogurodzicy i jest związana ze świętem bizantyjskim z V w. Zgodnie z podaniem, ornat (strój) Matki Boskiej był przeniesiony z Palestyny do Konstantynopola. Ikona po prawej przedstawia uroczyste złożenie tkaniny na tron imperatorskiej świątyni. Znajduje się tam też stała wystawa rosyjskiej, drewnianej rzeźby.

Nieco bliżej rzeki ­znajduje się sobór Błagowieszczeński – domowa świątynia carów i wielkich kniazi, uroczyście poświęcona w 1489 r. Z pałacem łączył się specjalnym przejściem. Wewnątrz świątyni znajduje się bezcenny, wielopiętrowy ikonostas – praca zbiorowa największych twórców ikon: ­Teofana Greka, Andrzeja Rublowa i Prochora z Gorodca. W centrum znajduje się ­ikona Chrystus na tronie. Freski poświęcone są głównie tematom ­Apokalipsy, księgi z okresu wczesnego chrześcijaństwa. Warto zwrócić uwagę na ­ciekawą podłogę ułożoną z kamieni o różnym kolorze i kształcie. Dwuskrzydłowe drzwi obite są miedzianymi płytami ze scenami biblijnymi.

Od 1993 r. na święto Objawienia Świetej Bogurodzicy – 7 kwietnia (25 marca wg starego kalendarza) – w katedrze odbywa się msza.

Naprzeciwko katedry zobaczymy sobór Archangielski. Włoski architekt Alevisio Novi z kunsztem połączył ­cechy staroruskiej ­architektury z ­nowościami weneckiego Odrodzenia. Gdyby nie tradycyjne rosyjskie pięć kopuł, można by pomyśleć, że patrzy się na wenecki pałac z kontrastowym, renesansowym łączeniem poszczególnych elementów. Od ­momentu jego powstania (1505 r.) aż do poł. XVIII w. pełnił rolę grobowca. Nagrobki dynastii Rurykowiczów umieszczono wzdłuż ścian, nagrobki dynastii Romanowych znajdują się pod dwoma słupami. Pierwszy rosyjski car – Iwan Groźny, i jego dwaj synowie są pochowani w osobnym grobowcu mieszczącym się w ołtarzowej części.

Na słupach zachowały się fragmenty fresków powstałych za czasów Iwana Groźnego. Wiele z malowideł to portrety pochowanych tu władców.

W centralnym sklepieniu znajduje się fresk Ojcowizna. Na tronie, w otoczeniu ognistoskrzydłych serafinów uroczyście zasiada Sawaof – Bóg Ojciec, trzymający na kolanach Syna, na głowie którego usiadł Duch Święty  (jako gołąb). Ten schemat, dający wyobrażenie Trójcy Świętej, był typowy dla epoki Iwana Groźnego z jej teologicznymi sporami o potrójny charakter boskości.

W ścianie ikonostasu znajduje się nieodłączna jego część – carskie wrota ( ) prowadzące do ołtarza. Rzeźbione, pokryte złotem zostały ­wykonane w latach 70. XVIII w. w stylu barokowym. W rzeźbieniach umieszczono owalne ikony przedstawiające Objawienie czterem Ewangelistom. Wrota wieńczy ikona Ostatnia Wieczerza.

Spośród ikon warto zwrócić ­uwagę na najstarszą w ikonostasie – Starania Archanioła Michała. Legenda ­łączy jej powstanie z imieniem Jewdokii – wdowy po Dymitrze Dońskim. Zleciła ona stworzenie ikony przedstawiającej pojawiającego się we śnie Archanioła, by uczcić pamięć ­wielkiego ­kniazia Dymitra Dońskiego. Pracy podjął się Teofan Grek, który przybył do Rosji z ­Bizancjum. Na dziesięciu mniejszych ikonach otaczających ikonę główną ­przedstawione jest, jak Archanioł Michał walczył w imię dobra.