Szlak herbaciany

Zwyczaj picia herbaty pojawił się w Chinach około 5000 lat temu, jednakże sekret przyrządzania tego specyfiku przez długie stulecia był pilnie strzeżony. Do Europy herbata dotarła dopiero w XVI – XVIII w. W Rosji po raz pierwszy poznano jej smak w XVII w. dzięki tomskiemu bojarowi Wasylowi Starkowowi, który przywiózł z Mongolii w charakterze środka leczniczego tzw. „chińskie ziele”. W taki oto sposób w 1639 r. chińska herbata znalazła się w Tomsku, skąd z początkiem 1940 r. została wysłana do Moskwy i znalazła sympatyków na dworze cara Michała Romanowa. Ten nowy specyfik bardzo szybko zdobył wielką popularność w Rosji i o wiele wcześniej niż w innych krajach Europy, stał się powszechnym i codziennym napojem Rosjan.
W związku z tym zaistniała potrzeba transportu herbaty z Chin do Rosji. Przewożono ją karawanami traktem handlowym, który odegrał wielką rolę w ekonomicznym zbliżeniu tych dwóch państw i wszedł do historii jako wielki szlak herbaciany.

W handlu oraz dostawach herbaty brała udział większość mieszkańców Rosji, co miało znaczny wpływ na ich sposób życia, rozwój kultury oraz socjalno-ekonomiczne położenie zwłaszcza tych ludzi, którzy żyli na Syberii. To właśnie rozwój wymiany towarowej z Chinami spowodował, że na początku XVIII w. zaczął funkcjonować trakt moskiewsko-syberyjski. Ten fragment szlaku herbacianego połączył Irkuck z Moskwą, związał krainy leżące za Uralem z centralną częścią kraju. Dzięki temu na Syberię mogły docierać towary przemysłowe oraz poczta, a w odwrotnym kierunku przewożono futra, herbatę, a także złoto i srebro.

Transport herbaty rozpoczynał się w Chinach w mieście Kałgan, gdzie formowały się karawany. Tam z całego obszaru Chin zwożono worki napełnione herbacianymi liśćmi, by stąd posyłać je dalej przez Mongolię do granicy z Rosją.

W 1727 r. Rosja i Chiny podpisały umowę o warunkach wzajemnej wymiany handlowej i na jej podstawie na brzegu rzeki Kiachty, w miejscu, gdzie przebiegała najkrótsza droga do Pekinu, powstała osada kupiecka. Jej położenie geograficzne – bezpośrednie sąsiedztwo z Mongolią (Kiachta znajduje się
w odległości 235 km na południe od Ułan Ude, 35 km na wschód od granicznej stacji kolejowej Nauszki) spowodowało dynamiczny rozwój osady, która szybko stała się niezależną kupiecką słobodą. Przez półtora wieku była najbardziej znaczącym punktem wymiany handlowej pomiędzy Rosją i Chinami. Towarami najczęściej wysyłanymi do Chin były wówczas między innymi futra, sukno, skóry oraz arkusze żelaza, a najchętniej sprowadzanymi do Rosji – przede wszystkim jedwab, aksamit, cukier oraz wyroby rzemiosła artystycznego. Pod koniec wieku XVIII udział Kiachty w ogólnym obrocie w handlu zagranicznym Rosji wynosił 8,3%, co w dużej mierze było zasługą herbaty. W latach 40. XIX w. przez Kiachtę wwieziono do Rosji około 243 tys. pudów (około
4 tys. ton) tego liściastego przysmaku. Nowa droga do Chin przez Kanał Sueski otwarta w 1869 r. oraz budowa Kolei Transmandżurskiej w 1903 r. spowodowały, że Kiachta utraciła swoją pozycję głównego punktu handlowego z Chinami,
a stała się centrum wymiany towarowej z Mongolią.

Z Kiachty herbata wędrowała dalej przez terytorium współczesnej Buriacji do kolejnego ważnego ośrodka na tym szlaku – Wierchnieudinska (dzisiejszego Ułan Ude), a następnie przez Bajkał docierała do Irkucka, w którym łączyły się szlaki transportowe towarów z Europy i Azji. Kolejnym punktem, do którego dochodziły karawany z herbatą był Tomsk. Stąd można było kontynuować przewóz drogą wodną po rzece Tom, Ob oraz Irtysz aż do Tiumenia. Dalej na zachód towary były spławiane rzeką Kamą i Wołgą.

Łączna długość szlaku herbacianego wynosiła 9 – 10 tys. km. Transport karawany z herbatą trwał średnio rok. Biorąc pod uwagę wielkość obrotów towarowych na tym trakcie, zajmował on drugie miejsce po szlaku jedwabnym.

Współcześnie w Rosji wiele syberyjskich biur podróży działających na terenie Tomska, Irkucka i Ułan Ude opracowuje plany wycieczek szlakiem herbacianym. Powstał także międzynarodowy projekt „Szlak herbaciany”, mający na celu stworzenie turystycznej infrastruktury o wysokim standardzie w regionach, przez które niegdyś przechodziły karawany z herbacianymi liśćmi. W realizacji tego wielkiego przedsięwzięcia ma wziąć udział przede wszystkim Rosja oraz Mongolia. Idea rozwoju turystyki na tym obszarze znalazła poparcie władz regionalnych. Trasa, zgodnie z historycznie wytyczonym szlakiem, przebiegać powinna przez Chiny, Mongolię, Buriację (od Kiachty do Ułan Ude) i dalej na zachód przez Irkuck, Omsk, Tomsk i Krasnojarsk. Na ten temat prowadzone są liczne rozmowy i organizowane konferencje. Świadczy to o atrakcyjności i wciąż niegasnącej popularności tego traktu zarówno wśród turystów rosyjskich, jak i zagranicznych.