Konfucjanizm

Konfucjusz urodził się w 551 r. p.n.e. w miejscowości Qufu w księstwie Lu (dzisiejsza prowincja  Sandong), w zubożałej arystokratycznej rodzinie. Okres jego życia był  czasem zmierzchu dynastii Zohu. Państwo podzielone pomiędzy wielkich możnowładców było areną walk o wpływy. Atmosfera żądzy władzy, upadku obyczajów i okrucieństw wywołanych bratobójczymi wojnami wpłynęły na dalsze przekonania Konfucjusza. Jako urzędnik na dworze księcia Zhao podjął on walkę o odnowienie prestiżu władzy i państwa.

Ruch filozoficzno-społeczny, nazwany od imienia mistrza konfucjanizmem, nie był od początku religią, lecz uległ takiemu przekształceniu w wyniku historycznego rozwoju i decyzji politycznych. Cesarzowi, który usankcjonował konfucjanizm jako religię, chodziło o taki system podniesiony do rangi religii, który kształtuje dobrego obywatela, rzetelnego urzędnika i prawego władcę.

Nauka Konfucjusza dotyczyła przede wszystkim etyki rodzinnej i indywidualnej. Człowiek jest istotą społeczną i nie można go w pełni zrozumieć poza kontekstem społecznym. Rodzina stanowi podstawową komórkę życia społecznego i zarazem jest wzorem hierarchicznych stosunków między ludźmi. Konfucjusz określił porządek, jaki powinien panować w rodzinie i wyznaczył hierarchię, na mocy której syn jest zależny od ojca, żona od męża, młodsze rodzeństwo od starszego. Naród miał być jak rodzina. Relacją analogiczną  do relacji ojciec – syn jest relacja władcy do podwładnego. Relacje między rodzeństwem to obraz stosunków pomiędzy podwładnymi.  Wszystkie relacje charakteryzowało to, że nie było w nich równości między ludźmi. Doskonałość polega na tym, że każdy człowiek ma swoje określone miejsce. Relacje równoważne (np. przyjaźni) były niebezpieczne dla władzy, niosły za sobą możliwość opozycji lub zdrady.

Celem nauki Konfucjusza stała się budowa ładu społecznego, a środkiem do tego miała być edukacja i wychowanie. Metody te bazowały na niewyczerpanej zdolności człowieka do poszukiwania prawdy, wiedzy i uczenia się na przykładzie innych ludzi. Cel, czyli ład, daje szczęście osobiste i społeczne.

Cnota  była rozumiana jako „miłość synowska” – fundament więzi rodzinnych – w której  zawiera się obowiązek miłości, szczerości i powinności.

Podstawowe terminy konfucjanizmu:

• Li – to rytuał religijny, ale też etykieta, czyli zbiór zasad zachowania w określonych sytuacjach. Zachowania są ściśle wyznaczone, a przestrzeganie ich jest warunkiem osiągnięcia harmonii i doskonałości.

• Tao – to droga postępowania. Stanowi wyznacznik dla władców, których zadaniem powinna być troska o dobro obywatela (swoiście pojęta służba).

• Qun-tzy – to ideał człowieka, ideał, do którego każdy powinien dążyć. Człowiek taki powinien wyróżniać się humanitarnością (rozumianą jako mieszanka konformizmu i wyważenia) i sprawiedliwością (sprowadzającą się do wierności
i oddania władcy).

Konfucjusz nie był ani założycielem religii, ani też nauczycielem religijnym. W swoich wypowiedziach  unikał tematów teologicznych, a koncentrował się na sprawach etyki społecznej. Zakładał co prawda istnienie bóstw, ale nie wierzył w ich wpływ na życie ludzkie. Jedynymi elementami dawnych wierzeń chińskich jakie zachował, były kult Nieba i przodków. Konfucjanizm nadał jednak Niebu inne znaczenie – stało się ono najwyższym prawodawcą, źródłem wszelkich norm
i zasad, a także czynnikiem determinującym pozycję społeczną ludzi. Również wszelka władza pochodziła z woli Nieba. Był to wybieg przeciwko bezkarności zwierzchników, bo skoro Niebo rozdawało władzę, to w przypadku złego jej sprawowania, mogło ją odebrać. Kult przodków – drugi religijny element akceptowany przez Konfucjusza – to metafizyczne odbicie i zarazem wzór cnoty synowskiej miłości, szacunku dla starszych i podległości.

Konfucjańskie świątynie to wspaniałe budowle wznoszone głównie w dużych ośrodkach miejskich.
Z czasem pojawiły się świątynie ku czci samego Konfucjusza. Istniały też prywatne domowe kapliczki, w których ojciec rodu oddawał cześć rodzinnym duchom zmarłych. W rytuałach i obrzędach zawsze ważną rolę odgrywała muzyka. Podczas ważniejszych świąt sprowadzano całe grupy muzyków i tancerzy, a ich liczba zależała od rangi święta.

W epoce Han konfucjanizm stał się oficjalną ideologią państwową. Nie był to czysty konfucjanizm w swej pierwotnej postaci. Oficjalna religia państwowa to synkretyzm kilku kierunków myślowych, niemniej jednak stanowiła ona trwały fundament jedności Chin począwszy od cesarza Wu (II w. p.n.e.) do początku XX wieku. Przez wieki konfucjanizm kształtował kulturę chińską, styl życia i sposób myślenia mieszkańców Państwa Środka. Po upadku cesarstwa nowe władze komunistycznych Chin próbowały znaleźć wspólny mianownik dla konfucjanizmu i idei leninowsko-marksistowskiej, by potem w latach 70. XX w. odciąć się od historii. Współcześnie w Chinach poszukuje się utraconego dziedzictwa przeszłości.