Belgia

Wspólnota Flamandzka

Poprawka konstytucyjna z dnia 15 lipca 1988 przeniosła całą odpowiedzialność związaną z kształceniem na Wspólnoty, z wyjątkiem wieku rozpoczynania i kończenia obowiązku szkolnego, minimalnych wymagań odnośnie wydawania dyplomów oraz systemu wynagrodzeń. Płatny urlop edukacyjny (w kompetencji Federalnego Ministra Pracy), szkolenie wojskowe (w kompetencji Federalnego Ministra Obrony) i szkolenie policyjne (w kompetencji Federalnego Ministra Spraw Wewnętrznych i Federalnego Ministra Sprawiedliwości) także pozostają pod nadzorem Rządu Federalnego. Każdego roku Wspólnoty otrzymują od państwa ustalone wsparcie finansowe na potrzeby systemu edukacji. Dodatkowo rząd flamandzki przeznacza część swoich dochodów, pochodzących z podatków regionalnych i innych źródeł, na cele związane z kształceniem.

Jedną z głównych zasad belgijskiego ustawodawstwa w zakresie kształcenia jest konstytucyjna wolność kształcenia. Zgodnie z tą regułą każda osoba fizyczna bądź prawna może zakładać szkoły, a także inrichtende machten (organy prowadzące) lub, w przypadku basisonderwijs (kształcenia na poziomie szkoły podstawowej), schoolbesturen’ (rady szkół) oraz organizować i opierać ich działanie na wartościach teistycznych bądź ateistycznych, czy też szczególnych regułach wychowawczych lub edukacyjnych. Rodzice (dzieci w wieku szkolnym) maja prawo wybrać dowolną szkołę dla swoich dzieci.

Organy prowadzące mogą wybierać, zatrudniać i awansować własnych nauczycieli oraz kadrę wspierającą, administracyjną i kierowniczą w zgodzie z obowiązującą legislacją. W celu wspierania i reprezentowania swoich szkół, większość właścicieli organizuje się w onderwijskoepels (patronackie organizacje oświatowe).

Flamandzki system edukacji został podzielony na trzy odrębne, główne onderwijsnetten (sieci edukacyjne):

• GO!, onderwijs van de Vlaamse Gemeenschap (sieć szkół Wspólnoty Flamandzkiej), która jest finansowana przez Wspólnotę Flamandzką i prowadzona przez Raad Go! I 28 scholengroepen (grupy szkolne, złożone ze szkół podstawowych i średnich); w tej sieci kształci się 14,3% wszystkich dzieci uczęszczających do przedszkola, 14,4% wszystkich uczniów szkoły podstawowej i 16,6% wszystkich uczniów uczęszczających do ogólnodostępnych szkół średnich;

• Gesubsidieerd officieel onderwijs (oficjalna, dofinansowywana sieć szkół) jest prowadzona przez miasta, gminy i prowincje i jest dofinansowywana przez Wspólnotę Flamandzką. Obejmuje ona 23,1% wszystkich dzieci uczęszczających do przedszkola, 22,6% wszystkich uczniów szkół podstawowych i 7,9% wszystkich uczniów uczęszczających do ogólnodostępnych szkół średnich. Organami prowadzącymi w tej sieci są rady gmin i prowincji. W regionie stolicy - Brukseli, Komisja Wspólnoty Flamandzkiej prowadzi politykę edukacji międzysieciowej, która dopełnia politykę Wspólnoty Flamandzkiej. Komisja ta jest także organem prowadzącym dla wielu dofinansowywanych flamandzkich szkół w regionie stolicy - Brukseli.

• Gesubsidieerd vrij onderwijs (prywatna, dofinansowywana sieć szkół) jest prowadzona przez prywatne, prawne organy prowadzące i opiera się na wyznaniu religijnym (katolicyzm, judaizm, protestantyzm) lub na bezwyznaniowej filozofii życia bądź nawet na szczególnej regule wychowawczej czy edukacyjnej (tak zwane szkoły alternatywne). Szkoły te są akceptowane i dofinansowane przez Wspólnotę Flamandzką. Uczęszcza do nich 62,6% wszystkich dzieci zapisanych do przedszkola, 63,0% wszystkich uczniów szkół podstawowych i 75,5% wszystkich uczniów ogólnodostępnych szkół średnich. Większość szkół w tej sieci należy do katolickiej sieci edukacyjnej.
  

Aby zakwalifikować się do dofinansowania, szkoły muszą przestrzegać ustanowionej dekretem struktury kształcenia, realizować program nauczania, który wyraźnie przedstawia założenia końcowe i rozwojowe, umożliwiać inspekcje przeprowadzane przez inspektorat, być członkiem LOP, lokaal overlegplatform (lokalnej platformy konsultacji), angażować się w działalność określoną dekretem i wprowadzić powszechny zakaz palenia.

Zgodnie z nowym systemem finansowania kształcenia obowiązkowego, wszystkie sieci powinny odtąd otrzymywać takie same fundusze w ramach środków operacyjnych. System obsługuje odpowiednio wszystkie poziomy i gałęzie kształcenia, w tym wszystkie indywidualne obszary nauczania. I tak, 3% budżetu przeznacza się, by zagwarantować wolny wybór kształcenia w ramach GO! (sieć szkół Wspólnoty Flamandzkiej). 4,5% wspiera oficjalną (GO!) (kształcenie wspólnotowe) sieć szkół i gesubsidieerd officieel onderwijs (oficjalną, dofinansowywaną sieć szkół); szkoły w ramach obu sieci muszą oferować wybór ścieżek kształcenia w obszarze filozofii życiowej (pomiędzy jednym z wyznań religijnych a etyką bezwyznaniową). W końcu, część budżetu jest dystrybuowana z góry na podstawie danych demograficznych i społecznych dotyczących populacji uczniów. W tym systemie używa się całej gamy wskaźników defaworyzacji (wskaźniki dla uczniów GOK): poziom wykształcenia matki, język używany w domu, to, czy uczeń kwalifikuje się do grantu i sąsiedztwo szkoły. W roku szkolnym 2009/10 „społeczna” subwencja budżetowa wynosiła 14% dla basisonderwijs (kształcenia na poziomie szkoły podstawowej), a dla kształcenia na poziomie szkoły średniej 10%.

Szkoły podstawowe i średnie nie pobierają żadnych opłat rejestracyjnych; szkoły mogą zbierać tylko określoną sumę przeznaczoną na pokrycie „dodatkowych” kosztów, na które w przypadku basisonderwijs (kształcenia na poziomie szkoły podstawowej) od 1 września 2008 roku nałożono limit. Koszty ponoszone przez rodziców uczniów szkół średnich mogą być ustalane tylko po konsultacji z radą szkoły. Wszystkie strony, których dotyczy sprawa, powinny być poinformowane o porozumieniu dotyczącym darowizny na rzecz szkoły na piśmie (na przykład poprzez regulacje szkolne) nie później, niż na początku roku szkolnego.

Dodatki szkolne w ramach kleuteronderwijs (edukacji przedszkolnej), kształcenia obowiązkowego i szkolnictwa wyższego są przyznawane na podstawie takich samych kryteriów i na podstawie karty rodziny, która obejmuje wszystkie dzieci w danej rodzinie przez wszystkie poziomy edukacji. Aby poprawić frekwencję uczniów, wysokość dodatków szkolnych została uzależniona od regularnego uczęszczania do szkoły.

Flandria ma niewiele komercyjnych szkół prywatnych - nie są one oficjalnie uznawane ani dofinansowywane.

0,04% uczniów kształcenia na poziomie szkoły podstawowej i 0,13% uczniów kształcenia na poziomie szkoły średniej uczy się w domu (pod opieką opiekunów prawnych). Jest to akceptowalna forma kształcenia obowiązkowego pod warunkiem, że spełnia szereg minimalnych wymagań i odbywa się pod nadzorem inspektoratu. Kształcenie domowe nie uprawnia jednak uczniów do otrzymania oficjalnych świadectw. Aby je otrzymać, dzieci muszą zdać egzamin w wyznaczonej szkole lub przed jedną z komisji egzaminacyjnych.

Obszar polityki „Kształcenie i Szkolenie” obejmuje:

• DOV, Departement Onderwijs en Vorming (Departament Kształcenia i Szkolenia) prowadzony przez sekretarza generalnego i odpowiedzialny za wsparcie polityki edukacyjnej;

• 5 agencji, które nadzorują wprowadzanie polityki edukacyjnej przy wsparciu generalnego administratora: AgODi, Agentschap voor Onderwijsdiensten (Agencja do spraw Usług Oświatowych; zajmuje się kształceniem na poziomie szkoły podstawowej i średniej, kształceniem artystycznym, ośrodkami poradnictwa dla uczniów, poradnictwem i inspekcjami); AHOVOS, Agentschap voor Hoger Ondervijs, Volwassenenonderwijs en Studietoelagen (Agencja do spraw Szkolnictwa Wyższego, Kształcenia Dorosłych i Dodatków na naukę); AOC, Agentschap voor Onderwijscommunicatie (Agencja do spraw komunikacji w kształceniu); AGIOn, Agentschap voor Infrastructuur in het onderwijs (Agencja do spraw infrastruktury kształcenia); a także, od 1 maja 2009, AKOV, Agentschap voor kwaliteitszorg in onderwijs en vorming (Agencja do spraw zapewniania wysokiej jakości kształcenia i szkolenia).

• Rada zarządzająca, składająca się z ministra i sześciu wyznaczonych urzędników;

• VLOR, Vlaamse Onderwijsraad (Flamandzka Rada Edukacji) jest strategiczną radą doradczą, która między innymi opiniuje wszystkie projekty ustaw, raporty dotyczące polityki edukacyjnej oraz dokumenty, które mają zostać zaprezentowane na posiedzeniu flamandzkiego parlamentu. VLOR organizuje także regularnie konsultacje między ważnymi przedstawicielami systemu edukacji a partnerami społecznymi. Wszyscy z nich uczestniczą w posiedzeniach rady VLOR.

W obecnym rządzie Flandrii (2009-2014), Minister Edukacji jest także Ministrem do Spraw Młodzieży, Równych Szans i Brukseli . Ministra wspiera zespół ekspertów edukacyjnych.

Organy z udziałem przedstawicieli uczniów i ich rodziców oraz nauczycieli zostały ustanowione dla wszystkich poziomów kształcenia we wszystkich sieciach edukacyjnych.

Szkoły są zobowiązane powołać radę szkoły, obejmującą rodziców, członków kadry, przedstawicieli społeczności lokalnej i (w przypadku szkół średnich) uczniów. Mogą także powołać radę pedagogiczną (składającą się z nauczycieli), radę rodziców i uczniów, i są zobowiązane uczynić to, jeśli minimum 10% danej grupy ma takie życzenie. Na poziomie scholengemeenschappen (zespołu szkół; czyli związku kilku szkół prowadzących kształcenie na tym samym poziomie w jednej z 44 stref szkolnych) wszystkie rady szkół ze zrzeszonych placówek muszą uczestniczyć w doradczym posiedzeniu reprezentantów. Instytucje szkolnictwa wyższego mogą angażować przedstawicieli kadry akademickiej, studentów oraz sektorów gospodarki i kultury na zasadzie otwartej dyskusji lub włączając ich w proces zarządzania.

Inspektorat (obejmujący około 150 inspektorów edukacji) dba o jakość kształcenia we wszystkich szkołach poprzez systematyczne inspekcje zespołowe (schooldoorlichtingen). Inspektorat powinien określić cele inspekcji na podstawie indywidualnych profilów szkół i z uwzględnieniem mocnych i słabych stron każdej z nich. Raporty z inspekcji są później publikowane na stronie inspektoratu. Każdego roku inspektorat publikuje ogólnodostępny roczny raport, onderwijssoiegel (Lustro Edukacji), w którym opisane są główne wnioski z inspekcji. Osobno powołano zespół inspektorów-doradców odpowiedzialnych za jakość prowadzonych zajęć z filozofii życiowej. Inspektorat zajmuje się kształceniem na poziomie szkoły podstawowej i średniej, kształceniem dorosłych i niestacjonarnym kształceniem artystycznym, a także ośrodkami poradnictwa dla uczniów. Nie nadzoruje jednak specjalnych programów kształcenia nauczycieli prowadzonych w ramach kształcenia dorosłych, ani wyższego kształcenia zawodowego.

W szkolnictwie wyższym, funkcjonuje system ewaluacji wewnętrznej będący podstawą dla zewnętrznej inspekcji przeprowadzanej przez visitatiecommissie (zewnętrzna komisja wizytacyjna) złożonej z ekspertów i koordynowanej przez VLHORA, Vlaamse Hogescholenraad (Flamandzka Rada Kolegiów Uniwersyteckich) oraz VLIR, Vlaamse Interuniversitaire Raad (Flamandzka Rada Międzyuniwersytecka); od 1 września 2010 roku znane jako VLUHR, Vlaamse Universiteiten en Hogescholen Raad (Flamandzka Rada Uniwersytetów i Kolegiów Uniwersyteckich). Raporty z tych wizytacji zewnętrznych są podstawą akredytacji przez Nederlands-Vlaams Accreditatie Orgaan NVAO (Holendersko-Flamandzka Organizacja Akredytacyjna). Poprzez proces akredytacyjny NVAO formalnie uznaje, że dany program studiów spełnia minimalne międzynarodowe kryteria jakości. NVAO prowadzi rejestr wszystkich akredytowanych programów studiów.

Jakość programów kształcenia oferowanych przez hoger beroepsonderwijs (HBO; wyższe kształcenie zawodowe) monitorują zewnętrzne komisje wizytacyjne i Komisja do spraw Zapewniania Jakości Kształcenia Zawodowego. Szkoły i nauczyciele są wspierani przez związane z sieciami serwisy doradztwa pedagogicznego. Na rzecz uczniów działają ośrodki poradnictwa dla uczniów.

Wspólnota Niemieckojęzyczna

W roku 2005/06 70% uczniów uczęszczało do publicznych szkół podstawowych i średnich (prowadzonych przez samą Wspólnotę lub władze lokalne), a 30% do dotowanych prywatnych szkół katolickich, które otrzymują znaczną część swych środków finansowych z budżetu Wspólnoty Niemieckojęzycznej. Nie istnieje sektor szkolnictwa prywatnego (tj. taki, który nie otrzymuje dotacji z budżetu Wspólnoty).

W Belgii, państwie federalnym, odpowiedzialność za edukację została przekazana trzem Wspólnotom. Władzami najwyższego szczebla odpowiedzialnymi za edukację są więc Parlament i rząd Wspólnoty Niemieckojęzycznej, które posiadają, odpowiednio, uprawnienia ustawodawcze i wykonawcze w zakresie zarządzania edukacją i w zakresie administracji oświatowej. Szkoły sektora prywatnego mogą być zakładane jako niezależne od władz publicznych, muszą jednak spełniać warunki określone w przepisach Wspólnoty dotyczących przyznawania kwalifikacji uznawanych przez władze oraz otrzymywania dotacji Wspólnoty. Za zarządzanie różnymi rodzajami szkół odpowiadają różne organy prowadzące. W przypadku „szkół Wspólnoty” organem tym jest sama Wspólnota, reprezentowana przez ministra edukacji. Gminy odpowiadają za prowadzone przez siebie szkoły, a za szkoły dotowanego przez Wspólnotę sektora prywatnego odpowiada inny organ - osoba lub grupa osób.

Działający we Wspólnocie inspektorat oświatowy ma m.in. zapewnić wywiązywanie się z obowiązków administracyjnych przez organy prowadzące szkoły, a w szczególności prawidłowość wydatkowania przydzielanych im dotacji wspólnotowych. Inspektorat nadzoruje cały system oświaty. We Wspólnocie Niemieckojęzycznej Belgii nie prowadzi się studiów wyższych na poziomie uniwersyteckim ani innych dłuższych form kształcenia na poziomie wyższym.

W roku 2002/03 48,8% ogółu uczniów w szkolnictwie podstawowym i średnim uczęszczało do szkół państwowych (którymi zarządza sama Wspólnota Francuska lub jedna z jej prowincji bądź gmin), a 51,2% uczęszczało do dotowanych szkół prywatnych, które otrzymywały znaczną część środków finansowych od Wspólnoty.

Fundusze przyznawane przez Wspólnotę pochodzą głównie z wpływów z tytułu podatku od osób fizycznych i podatku od towarów i usług (VAT) oraz opłat za abonament radiowo-telewizyjny (które zostały ostatnio zastąpione dotacją w tej samej wysokości od władz federacyjnych). Wspólnoty mogą także zaciągać pożyczki do określonej wysokości.

Najwyższym szczeblem władz w dziedzinie edukacji we Wspólnocie jest rząd Wspólnoty Francuskiej, który w ramach swych uprawnień określa strukturę systemu edukacji, programy i metody nauczania oraz zarządza szkołami. Ponadto rząd Wspólnoty ustanawia przepisy dla szkół, które dotuje, zgodnie z zapisami Konstytucji i innych aktów prawnych. Wspólnota dotuje również szkoły prowadzone przez inne organy władz publicznych (prowincje i gminy) oraz osoby prywatne (szkoły prowadzone przez osoby prywatne stanowią tzw. „niezależny system edukacji”). Prawo do otrzymywania dotacji mają szkoły, które przestrzegają przepisów dotyczących organizacji programów nauczania, struktury, standardów kompetencji¹, standardów bezpieczeństwa, standardów zdrowotnych itp.

Sektor prywatny w najściślejszym znaczeniu tego terminu, tj. obejmujący szkoły, które nie otrzymują dotacji od Wspólnoty Francuskiej, ale mogą być uznawane przez jej władze, jest bardzo mały.

Inspektorat szkolny Wspólnoty ma za zadanie dopilnować, by władze administracyjne odpowiedzialne za szkoły wykonywały prawidłowo swe obowiązki, a w szczególności właściwie wykorzystywały środki publiczne, jakie otrzymują. Inspektorat nadzoruje cały system. Ponadto istnieje jednostka kontrolna, która sprawdza, czy szkoły podstawowe i średnie wykorzystują przekazywane im przez Wspólnotę fundusze i prowadzą dokumentację księgową w sposób prawidłowy. Jeśli chodzi o uniwersytety i Hautes Ecoles (szkoły wyższe typu „nie-akademickiego”), ogólny nadzór nad tymi uczelniami sprawują komisarze rządu Wspólnoty Francuskiej oraz inspektor finansowy, który dba o przestrzeganie przepisów finansowych.