Podsumowanie roku 2007 w astronomii

Rok 2007 obfitował w starty wielu nowych misji kosmicznych, poznaliśmy też wyniki tych misji, które trwają już od kilku lat. Amerykańska sonda New Horizons, minęła w tym roku Jowisza, uzyskując od niego "kopniaka grawitacyjnego" i kieruje się dalej w stronę Plutona.

Saturna i jego księżyca cały czas bada amerykańsko- europejska sonda Cassini, a wokół Wenus krąży europejska Venus Express, która potwierdziła występowanie błyskawic na tej planecie. Amerykańska sonda Dawn leci do planetoid, a europejska MESSENGER właśnie jest w podróży do Merkurego, najbliższej Słońcu planety. Wystartowały satelity THEMIS do badania zórz polarnych. Nadal działa misja Integral, a funkcjonujące od wielu lat obserwatorium słoneczne SOHO znane z odkrycia ponad 1000 komet zaobserwowało swoją pierwszą kometę okresową.

Z kolei japoński satelita podczerwony AKARI wykonał przegląd 80 proc. nieba Spisana na straty japońska sonda Hayabusa, która pobierała próbki z planetoidy, jednak powróci na Ziemię. Amerykanie poszli jeszcze dalej od Japończyków i postanowili wykorzystać ponownie sondę, która już spełniła swoje zadanie. Nadal sprawna sonda Deep Impact, która badała kometę Tempel 1, dostała dwa nowe zadania - będzie szukać planet pozasłonecznych i poleci do komety Hartley 2. Jednak i tak nic nie przebije amerykańskich Voyagerów, których podróż na krańce Układu Słonecznego trwa już 30 lat, znajdują się daleko poza orbitą Neptuna i nadal kontaktują się z Ziemią Obiektem intensywnych badań jest planeta Mars.

Po jej powierzchni jeżdżą dwa amerykańskie łaziki Spirit i Opportunity, które latem 2007 r. musiały zmaga się z długotrwałą burzą piaskową. Przetrwały ją, a NASA po raz kolejny przedłużyła ich misję. Natomiast na robicie wokół Marsa znajdują się amerykańskie Mars Odyssey oraz Mars Reconnaissance Orbiter, a europejska sonda Mars Express ma już za sobą 5000 orbit wokół Czerwonej Planety. Do planety leci też kolejna amerykańska sonda z lądownikiem - Mars Phoenix Lander. Nie wiadomo jednak jeszcze kiedy mógłby odbyć się załogowy lot na Marsa, ale Europejska Agencja Kosmiczna ESA w 2007 roku poszukiwała już kandydatów do symulowanej misji marsjańskiej. Wraca zainteresowanie Księżycem.

Wystartowała pierwsza chińska sonda do badania Księżyca (Chang'e-1). Trwają analizy zdjęć z zakończonej w 2006 r. europejskiej misji SMART-1. Pod koniec roku 2007 r. NASA zdecydowała o misji GRAIL, która ma zbadać strukturę wewnętrzną i historię Księżyca. Dodatkowo agencja opublikowała dokument opisujący 181 powodów do badań i eksploracji Księżyca. Do badań Księżyca zachęca też Google, które oferuje 30 milionów dolarów temu, kto umieści robota na Księżycu. Z bardziej historycznych spraw, w Internecie udostępniono archiwum zdjęć z misji Apollo. Rok 2007 obfitował w odkrycia planet pozasłonecznych.

Poza dopisywaniem do listy planet kolejnych pozycji, doszły takie odkrycia jak znalezienie pary wodnej w atmosferze jednej z planet (HD 209458). Oznaki powstawania planet znaleziono wokół jednej z gwiazd dobrze widocznej na niebie gromady otwartej Plejady. Odkryto planety o tak skrajnych właściwościach jak rok trwający zaledwie 31 godzin, czy temperatura aż 2000 stopni Celsjusza (HD 149026). Wykonano mapę temperatury jednej z planet (HD 189733). Odkryto też obiekt, który jest "prawie jak Ziemia", ma masę 5 razy większa i o połowę większą średnicę od naszej planety (Gliese 581). Tradycyjnie w dziedzinie planet pozasłonecznych nie mogło zabraknąć polskich odkryć - naukowcy z Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu oraz prof. Aleksander Wolszczan w ramach międzynarodowego zespołu znaleźli planetę koło czerwonego olbrzyma (HD 17092).

Wydawałoby się, że naszą własną galaktykę, Drogę Mleczną, powinniśmy już jako tako znać. Jednak rok 2007 pokazał, że i tutaj czeka wiele niespodzianek. Badania ruchów i składów chemicznych gwiazd wykazały, że Droga Mleczna ma podwójne halo, jej zewnętrzne obszary składają się z dwóch elementów, rotujących w przeciwnych kierunkach. Inna statystyczna analiza danych wykazała, że wokół Drogi Mlecznej znajdują się trzy strumienie gwiazd, które są prawdopodobnie pozostałościami po gromadach kulistych albo galaktykach karłowatych. Odkryto też gwiazdę, która jest prawie tak stara jak Wszechświat, HE 1523-0901 ma 13,2 miliarda lat, a najnowsze oszacowania wieku Wszechświata wskazują 13,7 mld lat.

Z innych ciekawych odkryć - uzyskano obraz powierzchni Altaira, gwiazdy podobnej do Słońca. (do tej pory udało się uzyskać obrazy tylko gwiazd setki razy większych niż Słońce). Z kolei w badaniach najbliższego otoczenia Ziemi astronomom udało się zmierzyli tunele tworzone przez meteoroidy wlatujących w ziemską atmosferę (naukowcy oceniają, że są rzędu kilku milimetrów). W roku 2007 pracę rozpoczęły różne urządzenia naziemne, na przykład teleskop na Antarktydzie o średnicy 10 metrów.

Wielka Lornetka, czyli Large Binocular Telescope (LBT), złożona z dwóch zwierciadeł po 8 metrów każde, uzyskała pierwsze wyniki naukowe (badano optyczną poświatę błysku gamma), natomiast na Hawajach zamontowano kamerę CCD z miliardem pikseli. W dziedzinie radioastronomii zachodzi rewolucja w badaniach prowadzonych przez sieci radioteleskopów. Instytucje współdziałające w ramach projektu VLBI obejmującego radioteleskopy odległe o tysiące kilometrów dostosowują infrastrukturę do obserwacji i analizy danych "na żywo" z wykorzystaniem łączy sieciowych.

Najnowsze testy z grudniu wykazały, że sieć e-VLBI umożliwia połączenia z prędkościami prawie 1 gigabita na sekundę. Wśród czołówki jest polski radioteleskop z Torunia. Chętni do wsparcia nauki mocą obliczeniową procesora swojego komputera dostali kolejny projekt do wyboru - tym razem można testować modele kosmologiczne w ramach Cosmology@Home. Każdy chętny może poznawać niebo i odkrycia astronomiczne poprzez dodanie astronomicznej części do programu Google Earth. Coraz więcej archiwów zdjęć jest udostępnianych publicznie, na przykład 1200 zdjęć Marsa zajmujących 1,7 terabajta, wykonanych przez Mars Reconnaissance Orbiter.

Ze zjawisk na niebie za największy hit można uznać kometę Holmesa, która na przełomie października i listopada pojaśniała nagle setki tysięcy razy, czym zadziwiła astronomów a miłośnikom astronomii dostarczyła nie lada wrażeń. Innymi ciekawymi zjawiskami były zakrycia zakrycia Plejad i Marsa przez Księżyc. W roku 2007 miały miejsce dwa częściowe zaćmienia Słońca (niewidoczne w Polsce) oraz dwa całkowite zaćmienia Księżyca. Największą kosmiczną rocznicą w roku 2007 było 50 lat ery kosmicznej, które minęło od startu pierwszego sztucznego satelity, radzieckiego Sputnika. 50 lat obchodził też brytyjski program telewizji BBC poświęcony astronomii pt. "The Sky at Night" (do tej pory wyemitowano 650 odcinków).

W sprawach organizacyjnych z zakresu astronomii, pod koniec b.r. Zgromadzenie Ogólne ONZ uchwaliło, że rok 2009 będzie ogłoszony Międzynarodowym Rokiem Astronomii. Ukazało się też nowe czasopismo dla popularyzatorów astronomii pt. "CAP Journal" (w języku angielskim). Było też kilka mniej radosnych wydarzeń. W kwietniu zmarł prof. Bohdan Paczyński, jeden z najwybitniejszych współczesnych astronomów. Z kolei w Toronto tamtejszy uniwersytet zdecydował o wystawieniu na sprzedaż obserwatorium astronomicznego z historycznym 188 cm teleskopem. Natomiast brytyjscy astronomowie musieli przełknąć gorzką decyzję o rezygnacji tego kraju z udziale w teleskopach Gemini. (PAP)