Archeologiczne eksperymenty nad Chodelką

Początkowo takie archeologiczne zajęcia realizowano we współpracy z Pracownią Ceramiki Artystycznej Marty Wasilczyk z Lublina. W ich trakcie prowadzącym i uczestnikom udało się m.in. odtworzyć pełny cykl produkcyjny ceramiki naczyniowej z przełomu VIII i IX wieku - począwszy od wydobycia w Chodliku miejscowej gliny, poprzez ręczne lepienie typowych "chodlikowskich" garnków, a skończywszy na udanym wypale w ziemnej jamie.

"Niezwykła efektowność podjętych działań zasugerowała organizatorom próbę prowadzenia dalszych eksperymentów w formule otwartej dla wszystkich zainteresowanych - tłumaczy Lis. - Tak zrodziły się Warsztaty Archeologii Doświadczalnej, które w latach 2004-2006 organizowane były na terenie gospodarstwa agroturystycznego +Kuliska+ w Bielsku koło Chodlika".

ARCHEOLOGIA DLA KAŻDEGO

Lis wyjaśnia, że program merytoryczny warsztatów, konsultowany początkowo przez Instytut Archeologii UMCS w Lublinie, a następnie przez Instytut Archeologii i Etnologii PAN w Warszawie, realizowany był wówczas przez siedmioosobowy zespół archeologów, rzemieślników i wolontariuszy, a brało w nim udział około 40 osób rocznie. Byli to głównie studenci, uczniowie i turyści chętni do aktywnego spędzania czasu. Ich udział polegał na realizacji poszczególnych bloków tematycznych: wczesnośredniowiecznej ceramiki naczyniowej, historycznych metod pozyskiwania żelaza i przygotowywania pożywienia.

Wiodącym zagadnieniem badawczym podczas pierwszych warsztatów było na przykład odtwarzanie pełnego cyklu produkcyjnego - typu chodlikowskiego - ceramiki z VIII i IX wieku. "Do najważniejszych osiągnięć w tym aspekcie zaliczyć należy wypróbowanie tzw. taśmowej techniki formowania naczyń, różnych sposobów budowy dna naczynia i mocowania go na wolnoobrotowym kole garncarskim, metod charakterystycznego ornamentowania oraz nadawania szczelności wypalonym garnkom, a przede wszystkim opanowanie techniki wypału naczyń w palenisku otwartym i piecu garncarskim, wzorowanym na odkryciu ze Stradowa" - uważa Paweł Lis.

Na podstawie opisanych eksperymentów, w 2004 roku pracownicy Muzeum zrealizowali nawet film dokumentujący dorobek warsztatów oraz prezentujący dziedzictwo przyrodnicze i archeologiczne Kotliny Chodelskiej. Dzieło zatytułowane "Zrodzona z żywiołów - ceramika chodlikowska" zyskało przychylną opinię specjalistów z Instytutu Archeologii i Etnologii PAN w Warszawie.

W kolejnej edycji warsztatów zagadnieniem, z którym postanowili zmierzyć się organizatorzy, było zgłębienie tajników wczesnośredniowiecznej metalurgii żelaza. Celem tej serii eksperymentów było stwierdzenie, czy z rudy występującej nad Chodelką mieszkańcy grodów w Żmijowiskach i Chodliku byli w stanie wytapiać żelazo. "Eksperymenty zakończyły się powodzeniem - opowiada Paweł Lis. - Z wytopów w ognisku dymarskim i dymarce otrzymano żelazo, co prawda w minimalnych ilościach, a jednocześnie udało się określić, w jakim kierunku powinny iść dalsze próby".

Innym, zdaniem Lisa całkowicie nowatorskim na polskim gruncie archeologii doświadczalnej projektem, była akcja odtwarzania procesu przygotowywania pożywienia przez Słowian. Na czym polegała jej wyjątkowość? "Na początku podjęto próby nadania szczelności naczyniom ceramicznym wykonanym z surowca wydobytego w Chodliku - tłumaczy pracownik muzeum w Kazimierzu. - Eksperymenty te wykazały m.in., że możliwy jest proces gotowania w wytworzonych w warunkach eksperymentalnych glinianych garnkach. Podczas Warsztatów Archeologii Doświadczalnej w latach 2005-2006 spróbowano więc przygotować w nich podstawowe rodzaje słowiańskiego pożywienia w oparciu o wyniki analiz paleobotanicznych i archeozoologicznych próbek z badań grodzisk w Chodliku i Żmijowiskach oraz danych etnograficznych".

"Istotnym wzbogaceniem i uzupełnieniem programu było badanie wartości odżywczych przygotowanych potraw oraz ich bioprzyswajalności" - dodaje archeolog.

W roku 2007 warsztaty nie odbyły się. Jak wyjaśnia Lis, przerwa ta wynikała z potrzeby opracowania dorobku dotychczasowych eksperymentów z lat 2003-2006, towarzyszących im analiz laboratoryjnych oraz opracowań studialnych. Zostały one opublikowane w zbiorowej monografii pt. "Archeologia doświadczalna w Muzeum Nadwiślańskim", wydanej dzięki dotacji Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach Programu Operacyjnego "Dziedzictwo kulturowe".

WARSZTATY 2008

W tym roku warsztaty powrócą. Jak informuje Lis, odbędą się w dniach 4-16 sierpnia na terenie grodziska w Żmijowiskach - w miejscu, w którym w przyszłości zlokalizowany będzie centralny punkt "Muzeum Dawnych Słowian", czyli ośrodek archeologii eksperymentalnej. Dotychczasowy profil badawczy warsztatów będzie kontynuowany, a uzupełnią go realizowane w formie eksperymentu prace przy budowie rekonstrukcji korony wału obronnego grodziska.

Zajęcia odbywać się będą w czterech blokach badawczych: wczesnośredniowieczna ceramika naczyniowa, metalurgia i obróbka żelaza, pożywienie oraz budownictwo. W ich ramach uczestnicy wykonają naczynia na kole sponowym, zbadają mikroślady narzędzi i przyborów garncarskich na ich powierzchniach, zbudują piec szybowy, szałas produkcyjny i replikę korony wału grodziska, wykują repliki zabytków żelaznych, a także pozyskają różne produkty spożywcze metodami zbierackimi i przyrządzą z nich tradycyjne słowiańskie potrawy.

Ostatnie dwa dni spotkania (15 i 16 sierpnia) poświęcone zostaną wypalaniu naczyń w palenisku otwartym na grodzisku Żmijowiska oraz ocenie efektów tych prac.

"Formuła naszych warsztatów jest otwarta - mówi Paweł Lis. - Wszyscy, którzy zechcą odwiedzić w tym czasie Żmijowiska, będą mogli wziąć w nich udział i sami zmierzyć się z umiejętnościami, które nasi przodkowie opanowali 1200 lat temu".

WIELKIE PLANY

To właśnie pozytywne doświadczenia, wyniesione z dotychczasowych warsztatów archeologicznych, a także ciekawe wyniki wykopalisk prowadzonych w obrębie unikalnego skupiska słowiańskich grodzisk nad Chodelką oraz zachowany w pierwotnym niemal stanie krajobraz kulturowy tego terenu z widocznymi reliktami aż czterech grodzisk, zainspirowały władze Muzeum Nadwiślańskiego do stworzenia koncepcji otwartego muzeum tematycznego. Istotą funkcjonowania placówki - będącej polskim odpowiednikiem popularnych w Europie Zachodniej ekomuzeów - ma być prezentowanie wartości kulturowych w naturalnym, nie przekształconym na potrzeby turystów, krajobrazie przyrodniczym i kulturowym.

Podstawowymi elementami "Muzeum Dawnych Słowian" będą szlak tematyczny "Grodziska nad Chodelką", obejmujący relikty słowiańskich założeń obronnych w Chodliku, Żmijowiskach, Kłodnicy i Podgórzu oraz ośrodek archeologii doświadczalnej, który powstanie przy częściowo zrekonstruowanym grodzisku w Żmijowiskach. Zwiedzającym udostępnione zostaną m.in. odtworzone fragmenty umocnień grodu z IX wieku, półziemiankowe budowle mieszkalne i wczesnośredniowieczne urządzenia techniczne, w których będą mogli przyjrzeć się z bliska codziennemu życiu naszych słowiańskich przodków: zobaczyć produkcję naczyń ceramicznych, wytop i obróbkę żelaza, czy proces przygotowywania pokarmów.

Więcej informacji o Warsztatach Archeologii Doświadczalnej oraz innych projektach Muzeum Nadwiślańskiego w Kazimierzu Dolnym można zaleźć na stronie internetowej: http://www.muzeumnadwislanskie.pl/

Źródło: naukawpolsce.pap.pl